{"id":5705,"date":"2020-11-08T09:04:44","date_gmt":"2020-11-08T05:04:44","guid":{"rendered":"http:\/\/qarabag.com\/?p=5705"},"modified":"2020-11-08T22:07:22","modified_gmt":"2020-11-08T18:07:22","slug":"erm%c9%99nistan-prezidenti-tarixi-zorlamaga-davam-edir-artiq-fransizca","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/qarabag.com\/erm%c9%99nistan-prezidenti-tarixi-zorlamaga-davam-edir-artiq-fransizca\/","title":{"rendered":"Erm\u0259nistan prezidenti tarixi zorlama\u011fa davam edir (art\u0131q frans\u0131zca)"},"content":{"rendered":"

M\u00fcxt\u0259lif \u00f6lk\u0259l\u0259rin auditoriyas\u0131na m\u00fcraci\u0259t ed\u0259n Erm\u0259nistan prezidenti bu ay\u0131n \u0259vv\u0259lind\u0259n ikinci d\u0259f\u0259 tarixi saxtala\u015fd\u0131r\u0131r. Bu, erm\u0259nil\u0259rin tarixin d\u0259rinlikl\u0259rind\u0259n Qaraba\u011f \u0259halisinin \u00e7oxlu\u011funu t\u0259\u015fkil etdiyi fikrin\u0259 xarici ictimaiyy\u0259ti inand\u0131rma\u011f\u0131 qar\u015f\u0131s\u0131na m\u0259qs\u0259d qoymu\u015f Yerevan\u0131n m\u0259qs\u0259dy\u00f6nl\u00fc siyas\u0259tidir. Ancaq erm\u0259ni tarix\u00e7il\u0259rinin v\u0259 Qafqaz\u0131n ba\u015fqa n\u00fcfuzlu t\u0259dqiqat\u00e7\u0131lar\u0131n\u0131n elmi \u0259s\u0259rl\u0259ri, h\u0259m\u00e7inin Rusiya imperiyas\u0131n\u0131n v\u0259 SSR\u0130-nin r\u0259smi s\u0259n\u0259dl\u0259ri ortaya tam ba\u015fqa m\u0259nz\u0259r\u0259 qoyur.\u00a0<\/strong><\/p>\n

6 noyabr tarixind\u0259 “La Libre Belgique” sayt\u0131nda Erm\u0259nistan prezidenti Armen Sarkisyan\u0131n m\u00fcsahib\u0259si d\u0259rc edilib<\/a>. Rusiya x\u0259b\u0259r sayt\u0131 RBK-n\u0131n telekanal\u0131na<\/a> m\u00fcsahib\u0259sind\u0259 oldu\u011fu kimi, o XX \u0259srin statistika m\u0259lumatlar\u0131n\u0131 tam d\u0259yi\u015fir, uydurma hadis\u0259l\u0259r haqq\u0131nda dan\u0131\u015f\u0131r, real tarixi faktlar\u0131 is\u0259 tam t\u0259hrif edir. F\u0259rqli \u00f6lk\u0259l\u0259rin ictimaiyy\u0259ti \u00fc\u00e7\u00fcn verilmi\u015f iki bel\u0259 m\u00fcsahib\u0259 s\u00fcbut edir ki, s\u00f6hb\u0259t Erm\u0259nistan r\u0259hb\u0259rliyinin d\u00fcnya ictimaiyy\u0259tin\u0259 Qaraba\u011f h\u0259qiq\u0259tl\u0259rini uydurma formada t\u0259qdim etm\u0259y\u0259 k\u00f6kl\u0259nmi\u015f m\u0259qs\u0259dy\u00f6nl\u00fc s\u0259yl\u0259rind\u0259n gedir.<\/p>\n

\u018fvv\u0259lc\u0259 Sarkisyan\u0131n “La Libre Belgique”y\u0259 verdiyi m\u00fcsahib\u0259nin tarix\u0259 aid olan hiss\u0259sini tam t\u0259qdim ed\u0259k<\/a>.<\/p>\n

Bel\u0259likl\u0259, Sarkisyan deyir:<\/p>\n

Qaraba\u011f \u2013 onun sakinl\u0259rinin tarixi v\u0259t\u0259nidir. Bu insanlar min ill\u0259r \u0259rzind\u0259 orada ya\u015fay\u0131blar. Onlar 301-ci ild\u0259 orada xristian oldular XI \u0259srd\u0259 t\u00fcrk s\u0259lcuqlar Orta Asiyadan oraya g\u0259l\u0259nd\u0259 onlar orada da\u011flarda ya\u015fay\u0131rd\u0131lar. Onlar monqollar\u0131, b\u00f6y\u00fck Teymurl\u0259ngi g\u00f6r\u00fcbl\u0259r. Onlar \u0130ran imperiyas\u0131n\u0131n, sonra Rusiyan\u0131n t\u0259rkibind\u0259 olublar, ancaq Az\u0259rbaycan\u0131n t\u0259rkibind\u0259 he\u00e7 vaxt olmay\u0131blar. <\/em><\/p>\n

Problem Sovet \u0130ttifaq\u0131 yarad\u0131landa, yolda\u015f Stalin (Az\u0259rbaycana) Nax\u00e7\u0131van\u0131 v\u0259 Artsax\u0131 ver\u0259nd\u0259 yarand\u0131. \u018fg\u0259r XX \u0259sr\u0259 qay\u0131tsaq, Artsaxda 350.000-360.000 adam ya\u015fay\u0131rd\u0131, onlar\u0131n da m\u00fctl\u0259q \u0259ks\u0259riyy\u0259ti \u2013 95% erm\u0259nil\u0259r idi. Qalan 5%-ni az\u0259rbaycanl\u0131lar, s\u00fcnnil\u0259r v\u0259 \u015fi\u0259l\u0259r, ruslar, yunanlar, yezidil\u0259r t\u0259\u015fkil edirdi. O vaxt \u015eu\u015fa 60.000 \u0259halisi olan b\u00f6y\u00fck bir \u015f\u0259h\u0259r idi, \u0259halinin \u0259ks\u0259r hiss\u0259sini erm\u0259nil\u0259r t\u0259\u015fkil edirdi. O Tbilisid\u0259n ki\u00e7ik, ancaq Yerevandan b\u00f6y\u00fck idi. Sovet ill\u0259rind\u0259 Qaraba\u011f Az\u0259rbaycan\u0131n t\u0259rkibind\u0259 muxtar vilay\u0259t idi. Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011f d\u00fcnyada \u0259n y\u00fcks\u0259k d\u0259r\u0259c\u0259li muxtariyy\u0259t\u0259 malik idi, \u00e7\u00fcnki bu muxtariyy\u0259tin qarant\u0131 Sovet \u0130ttifaq\u0131 idi. Bu, 70 il davam etdi. Buna baxmayaraq, 200.000-d\u0259n \u00e7ox insan oradan \u00e7\u0131x\u0131b getmi\u015fdi. Niy\u0259? \u00c7\u00fcnki erm\u0259ni m\u0259kt\u0259bl\u0259ri yox idi, \u00e7\u00fcnki g\u0259ncl\u0259r i\u015f tapa bilmirdi. Zor i\u015fl\u0259nm\u0259d\u0259n apar\u0131lsa da, bu, etnik t\u0259mizlik idi<\/em>“.<\/p>\n

\u0130ndi is\u0259 g\u0259lin \u0259sas fraqmentl\u0259ri bu m\u0259tnd\u0259ki linkl\u0259rd\u0259 skanlar\u0131 verilmi\u015f arxiv materiallar\u0131 v\u0259 r\u0259smi s\u0259n\u0259dl\u0259rl\u0259 m\u00fcqayis\u0259d\u0259 g\u00f6zd\u0259n ke\u00e7ir\u0259k.<\/p>\n

“Qaraba\u011f \u2013 onun sakinl\u0259rinin tarixi v\u0259t\u0259nidir. Bu insanlar min ill\u0259r boyu orada ya\u015fay\u0131b… \u0130ran imperiyas\u0131n\u0131n, sonra Rusiyan\u0131n t\u0259rkibind\u0259 olublar, ancaq Az\u0259rbaycan\u0131n t\u0259rkibind\u0259 he\u00e7 vaxt olmay\u0131blar.<\/strong><\/p>\n

Bu c\u00fcml\u0259nin birinci hiss\u0259si h\u0259qiq\u0259tin yaln\u0131z bir hiss\u0259sidir, sonu is\u0259 yaland\u0131r. Erm\u0259ni tarix\u00e7isi Arakelyan yaz\u0131rd\u0131: “\u0130ki min il \u0259vv\u0259l Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011f\u0131n v\u0259 Az\u0259rbaycan\u0131n b\u00fct\u00fcn rayonlar\u0131n\u0131n \u0259razisind\u0259 albanlar ya\u015fay\u0131rd<\/span><\/em>” [Arakelyan A. Qaraba\u011f rus \u00e7arl\u0131\u011f\u0131 t\u0259r\u0259find\u0259n istila edil\u0259n\u0259d\u0259k \/\/ Tarixi jurnal, \u21162 1938. S\u0259h. 68<\/a>]<\/span>.<\/p>\n

Albanlar v\u0259 t\u00fcrkl\u0259r az\u0259rbaycan xalq\u0131n\u0131n formala\u015fd\u0131\u011f\u0131 etnik komponentl\u0259rd\u0259n biridir.<\/span> Bunu h\u0259l\u0259 n\u00fcfuzlu qafqaz\u015f\u00fcnas \u0130lya Petru\u015fevski qeyd edirdi: “Az\u0259rbaycan t\u00fcrkl\u0259rinin b\u00f6y\u00fck hiss\u0259si q\u0259dim Aqvaniya xalq\u0131n\u0131n t\u00fcrkl\u0259\u015fmi\u015f n\u0259sill\u0259ridir.<\/em>” (Aqvaniya Qafqaz Albaniyas\u0131n\u0131n sinonimidir) [Petru\u015fevski \u0130. Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011f k\u0259ndlil\u0259rinin xristianl\u0131qdan \u0259vv\u0259lki inanclar\u0131 haqq\u0131nda. Bak\u0131, 1930. S\u0259h. 14<\/u><\/a>]<\/span>.<\/p>\n

Qaraba\u011f\u0131n nec\u0259 “erm\u0259nil\u0259rin \u0259lin\u0259 ke\u00e7diyi” haqq\u0131nda Arakelyan yaz\u0131rd\u0131: “Eram\u0131zdan \u0259vv\u0259l I \u0259srin ikinci yar\u0131s\u0131nda Erm\u0259nistan m\u00fcharib\u0259 n\u0259tic\u0259sind\u0259 Artsax\u0131 Albaniyadan ald\u0131. Erm\u0259nil\u0259rin burada h\u00f6kmranl\u0131\u011f\u0131 IV y\u00fczilliyin sonlar\u0131nad\u0259k davam etdi… Artsax\u0131 istila etmi\u015f erm\u0259ni \u00e7ar\u0131 Artsax \u0259halisin\u0259 qar\u015f\u0131 \u0259n v\u0259h\u015fi v\u0259 d\u0259h\u015f\u0259tli \u00fcsullarla z\u00fclm edirdi<\/span> ki, onlar \u00f6z azadl\u0131qlar\u0131 u\u011frunda m\u00fcbariz\u0259y\u0259 qalxma\u011fa c\u00fcr\u0259t etm\u0259sinl\u0259r<\/em>” [Arakelyan A., s\u0259h. 69-70<\/a>]<\/span>.<\/p>\n

“Onlar 301-ci ild\u0259 orada xristian oldular”<\/strong><\/p>\n

Bu, h\u0259qiq\u0259tin yaln\u0131z bir hiss\u0259sidir: onlar el\u0259-bel\u0259 xristian olmay\u0131blar. “Aqvaniyada<\/em> (Albaniyan\u0131n erm\u0259ni ad\u0131) kils\u0259 h\u0259m d\u0259 \u00f6lk\u0259nin erm\u0259nil\u0259\u015fdirilm\u0259si \u00fc\u00e7\u00fcn bir vasit\u0259 idi…<\/em>” [Petru\u015fevski \u0130., s\u0259h. 8<\/a>] Lakin buna baxmayaraq, Qaraba\u011f he\u00e7 vaxt erm\u0259ni m\u0259d\u0259niyy\u0259ti m\u0259rk\u0259zl\u0259rin\u0259 aid olmay\u0131b<\/em>” ” [Petru\u015fevski \u0130., s\u0259h. 8<\/a>]<\/p>\n

\u201cProblem Sovet \u0130ttifaq\u0131 yarad\u0131landa yarand\u0131.\u201d<\/strong><\/p>\n

Yalan v\u0259 “problemin nec\u0259 yarand\u0131\u011f\u0131n\u0131n” h\u0259qiqi m\u0259nz\u0259r\u0259sini gizl\u0259tm\u0259k c\u0259hdidir.<\/p>\n

Qanl\u0131 hadis\u0259l\u0259rin s\u0259b\u0259bini y\u0259qin bilirsiniz<\/em>, –\u00a0 11 fevral 1905-ci ild\u0259 “Qafqaz” q\u0259zeti yaz\u0131rd\u0131<\/a>. – M\u00fcr\u0259kk\u0259b v\u0259 ilk n\u00f6vb\u0259d\u0259 iqtisadi s\u0259b\u0259bl\u0259rin do\u011furdu\u011fu erm\u0259ni-tatar d\u00fc\u015fm\u0259n\u00e7iliyi bizd\u0259 \u00e7oxdan yeti\u015firdi. Yanvarda erm\u0259ni konvoy\u00e7u \u0259sg\u0259rl\u0259ri t\u0259r\u0259find\u0259n qa\u00e7ma\u011fa c\u0259hd ed\u0259n bir m\u0259hbus tatar \u00f6ld\u00fcr\u00fcld\u00fc; tatar \u0259hali aras\u0131nda bu q\u0259tlin q\u0259sd\u0259n t\u00f6r\u0259dildiyi bar\u0259d\u0259 s\u00f6z-s\u00f6hb\u0259t yay\u0131lma\u011fa ba\u015flad\u0131, o vaxtdan b\u0259ri tatarlar aras\u0131nda anti-erm\u0259ni naraz\u0131l\u0131\u011f\u0131 \u00f6z\u00fcn\u00fc daha \u00e7ox b\u00fcruz\u0259 verm\u0259y\u0259 ba\u015flay\u0131b. Ancaq fevral\u0131n 6-s\u0131 ba\u015f vermi\u015f k\u0259d\u0259rli hadis\u0259y\u0259 q\u0259d\u0259r a\u00e7\u0131q h\u00fccum v\u0259 toqqu\u015fma ba\u015f verm\u0259mi\u015fdi. H\u0259min g\u00fcn Parapetd\u0259, kils\u0259nin yax\u0131nl\u0131\u011f\u0131nda bir erm\u0259ni, f\u0259rziyy\u0259y\u0259 g\u00f6r\u0259, \u015f\u0259xsi \u0259dav\u0259t z\u0259minind\u0259 revolverd\u0259n at\u0259\u015f a\u00e7araq bir tatar\u0131 \u00f6ld\u00fcrd\u00fc.\u00a0 Bu q\u0259tl siqnal rolunu oynad\u0131. Ax\u015fam Bak\u0131 k\u00fc\u00e7\u0259l\u0259rind\u0259 a\u00e7\u0131q q\u0131r\u011f\u0131n ba\u015flad\u0131…<\/em>“.<\/p>\n

H\u0259r yerd\u0259 tam kor-t\u0259bii, qar\u015f\u0131s\u0131al\u0131nmaz i\u011fti\u015fa\u015flar ba\u015flad\u0131<\/em>, – h\u0259min q\u0259zet 12 fevral tarixind\u0259 yaz\u0131rd\u0131<\/a>. \u2013 Hadis\u0259l\u0259rin birinci g\u00fcn\u00fc 35-\u0259 q\u0259d\u0259r adam \u00f6ld\u00fcr\u00fcld\u00fc v\u0259 yaraland\u0131… Qar\u015f\u0131durmalar \u015f\u0259h\u0259r \u0259traflar\u0131nda ba\u015f verirdi: bir ne\u00e7\u0259 tatar \u00f6ld\u00fcr\u00fcld\u00fc, bir tatar d\u0259yirman\u0131 q\u0259z\u0259bli erm\u0259ni k\u00fctl\u0259si t\u0259r\u0259find\u0259n m\u00fchasir\u0259y\u0259 al\u0131nd\u0131<\/em>“.<\/p>\n

Tezlikl\u0259 k\u00fctl\u0259vi qar\u015f\u0131durmalar b\u00fct\u00fcn Qafqaz\u0131 b\u00fcr\u00fcd\u00fc. 1905-1906-c\u0131 ill\u0259rd\u0259 b\u00fct\u00fcn regionda 158 az\u0259rbaycanl\u0131 k\u0259ndi m\u0259hv edildi<\/span> [H\u00fcseynov R. Az\u0259rbaycanda inqilabi h\u0259r\u0259kat\u0131n o\u00e7erkl\u0259ri \/\/ I burax\u0131l\u0131\u015f, 1905-1907-ci ill\u0259r inqilab\u0131, Bak\u0131, 1926. S\u0259h. 81]<\/span>.<\/p>\n

“…Qafqazda ba\u015f vermi\u015f erm\u0259ni-qafqaz q\u0131r\u011f\u0131n\u0131 zaman\u0131 Da\u015fnaks\u00fctyun partiyas\u0131 \u00f6z q\u00fcdr\u0259tini anlad\u0131: \u0259sg\u0259ri g\u00fcc\u00fcn\u00fcn t\u0259\u015fkili s\u0259viyy\u0259si, m\u00fcasir tipli silahlanma v\u0259 s\u0259rt nizam-intizam il\u0259; tatarlar v\u0259 erm\u0259nil\u0259r aras\u0131ndak\u0131 \u00e7oxdank\u0131 g\u0259rgin m\u00fcnasib\u0259tl\u0259r \u0259sas\u0131nda ba\u015f vermi\u015f bu hadis\u0259 Da\u015fnaks\u00fctyun partiyas\u0131 t\u0259r\u0259find\u0259n istifad\u0259 edildi<\/span>…<\/em>“, – \u00a0<\/em>dey\u0259 Rusiya \u0130mperiyas\u0131 Polis departamentinin<\/a> r\u0259smi s\u0259n\u0259dind\u0259 qeyd edilirdi.<\/p>\n

H\u0259min hadis\u0259 indiy\u0259 q\u0259d\u0259r bitm\u0259y\u0259n qar\u015f\u0131durman\u0131n ba\u015flan\u011f\u0131c n\u00f6qt\u0259si idi, Sarkisyan\u0131n iddia etdiyi kimi “Sovet \u0130ttifaq\u0131n\u0131n yarad\u0131lmas\u0131” yox.\u00a0<\/p>\n

“Stalin bir m\u00fcdd\u0259tlik (Az\u0259rbaycana) Nax\u00e7\u0131van\u0131 v\u0259 Artsax\u0131 verdi”<\/strong><\/p>\n

Ba\u015fdan aya\u011fa q\u0259d\u0259r yaland\u0131r.<\/p>\n

Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011fla ba\u011fl\u0131 q\u0259rar 5 iyul 1921-ci ild\u0259 Rusiya Kommunist Partiyas\u0131 M\u0259rk\u0259zi Komit\u0259sinin Qafqaz B\u00fcrosunun Plenumunun s\u0259sverm\u0259sind\u0259 q\u0259bul edildi. Bu q\u0259rar Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011f\u0131 Az\u0259rbaycan Sovet Sosialist Respublikas\u0131na “verm\u0259k<\/strong>” d\u0259n yox, “Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011f\u0131 Az\u0259rbaycan SSR-in h\u00fcdudlar\u0131nda \u201csaxlamaq”dan ibar\u0259t idi<\/span> [RKP (b) M\u0259rk\u0259zi Komit\u0259sinin Qafqaz B\u00fcrosu Plenumunun iclas\u0131n\u0131n protokolundan \/\/ Az\u0259rbaycan SSR Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011f Muxtar Vilay\u0259tinin yaranma tarixin\u0259 dair (s\u0259n\u0259dl\u0259r v\u0259 materiallar). Bak\u0131, 1989. s. 92<\/span><\/a>]. \u00dcst\u0259lik, 5 iyul tarixli q\u0259rarda “bir m\u00fcdd\u0259tlik” bar\u0259d\u0259 k\u0259lm\u0259 bel\u0259 yoxdur.<\/p>\n

Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011f\u0131n taleyi Qafqaz B\u00fcrosu \u00fczvl\u0259rinin real s\u0259sverm\u0259si yolu il\u0259 m\u00fc\u0259yy\u0259n olunurdu. Bir g\u00fcn \u0259vv\u0259l h\u0259min b\u00fcronun \u00fczvl\u0259rinin s\u0259sverm\u0259sinin n\u0259tic\u0259l\u0259ri bundan x\u0259b\u0259r verir [RKP (b) MK Qafqaz B\u00fcrosu Plenumunun ax\u015fam iclas\u0131n\u0131n protokolundan \/\/ Az\u0259rbaycan SSR Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011f Muxtar Vilay\u0259tinin yaranma tarixin\u0259 dair (s\u0259n\u0259dl\u0259r v\u0259 materiallar). Bak\u0131, 1989. s. 90<\/a>]<\/span>. O zaman h\u0259r biri \u00f6z m\u00f6vqeyini m\u00fcdafi\u0259 ed\u0259n iclas i\u015ftirak\u00e7\u0131lar\u0131 raz\u0131l\u0131\u011fa g\u0259l\u0259 bilm\u0259di. Buna g\u00f6r\u0259 d\u0259 Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011fla ba\u011fl\u0131 iyul ay\u0131n\u0131n 5-d\u0259 daha bir s\u0259sverm\u0259 ke\u00e7irilm\u0259sin\u0259 dair q\u0259rar verildi. Q\u0259rar Stalin t\u0259r\u0259find\u0259n \u0259vv\u0259lc\u0259d\u0259n q\u0259bul edilmi\u015f olsayd\u0131, o, 4 iyulda t\u0259sdiql\u0259nmi\u015f olard\u0131. Stalinin \u00f6z\u00fc s\u0259sverm\u0259 zaman\u0131 orada olsa da, s\u0259sverm\u0259d\u0259 i\u015ftirak etmirdi. \u018fslind\u0259 o, o zaman bel\u0259 q\u0259rarlar verm\u0259k g\u00fcc\u00fcnd\u0259 d\u0259 deyildi.<\/span> Sovet Rusiyas\u0131n\u0131n r\u0259hb\u0259rliyind\u0259 nisb\u0259t\u0259n m\u00fch\u00fcm v\u0259zif\u0259l\u0259ri Stalin yaln\u0131z 1922-ci ilin aprelind\u0259 tutdu. Tam hakimiyy\u0259t\u0259 is\u0259 o, t\u0259dric\u0259n – yaln\u0131z 1924-1927-ci ill\u0259r \u0259rzind\u0259 nail oldu.<\/p>\n

\u201c\u0425\u0425 \u0259sr\u0259 qay\u0131d\u0131rs\u0131n\u0131zsa, Artsaxda 350.000 – 360.000 adam ya\u015fay\u0131rd\u0131 ki, bunlar\u0131n da b\u00f6y\u00fck \u0259ks\u0259riyy\u0259ti – 95% -i erm\u0259nil\u0259r idi. Qalan 5%-ni az\u0259rbaycanl\u0131lar, s\u00fcnnil\u0259r v\u0259 \u015fi\u0259l\u0259r, ruslar, yunanlar, yezidil\u0259r t\u0259\u015fkil edirdi”<\/strong><\/p>\n

Bu ifad\u0259nin bir hiss\u0259si yalan, dig\u0259ri statistik m\u0259lumatlar\u0131n se\u00e7m\u0259 t\u0259qdimat\u0131 il\u0259 Qaraba\u011f\u0131n real etnik tarixini gizl\u0259tm\u0259k c\u0259hdidir.<\/p>\n

\u018fg\u0259r biz h\u0259qiq\u0259t\u0259n d\u0259 \u0425\u0425 \u0259sr\u0259, Rusiya \u0130mperiyas\u0131n\u0131n administrasiyas\u0131n\u0131n apard\u0131\u011f\u0131 son \u0259hali hesablamalar\u0131na qay\u0131d\u0131r\u0131qsa, onda 1914-c\u00fc il yanvar\u0131n 1-n\u0259 Qaraba\u011f\u0131n d\u00f6rd q\u0259zas\u0131n\u0131n (rayonlar\u0131n\u0131n) \u0259halisinin \u00fcmumi say\u0131 582.621 n\u0259f\u0259r idi. Onlardan 318.722-si m\u00fcs\u0259lman (54.7%), 252.252-si erm\u0259ni (43.3%) idi. Bel\u0259likl\u0259, tan\u0131nmam\u0131\u015f “Artsax Respublikas\u0131”n\u0131n 2020-ci il sentyabr ay\u0131 s\u0259rh\u0259dl\u0259rind\u0259 106 il \u0259vv\u0259l m\u00fcs\u0259lmanlar \u00e7oxluq t\u0259\u015fkil edirdi, erm\u0259nil\u0259r is\u0259 40%-d\u0259n bir q\u0259d\u0259r \u00e7ox idi<\/span> [1915-ci il \u00fc\u00e7\u00fcn Qafqaz t\u0259qvimi. Tiflis, 1914. Statistik b\u00f6lm\u0259, s. 218-219, 230-233<\/a>]. <\/span><\/p>\n

Bu d\u00f6rd q\u0259zadan biri olan \u015eu\u015fa q\u0259zas\u0131 tarixi Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011f (erm\u0259ni dilind\u0259 Artsax) s\u0259rh\u0259dl\u0259ri daxilind\u0259 yarad\u0131lm\u0131\u015fd\u0131r. Daha sonra bu q\u0259za Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011f Muxtar Vilay\u0259tinin \u0259sas \u0259razisin\u0259 \u00e7evrildi. 1914-c\u00fc il yanvar\u0131n 1-n\u0259 orada 178.081 n\u0259f\u0259r ya\u015fay\u0131rd\u0131. Onlardan 95.257-si erm\u0259nil\u0259r (53,5%), 77.189-u m\u00fcs\u0259lmanlar (43,3%) idi. Bel\u0259likl\u0259, 106 il \u0259vv\u0259l Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011f\u0131n \u00f6z s\u0259rh\u0259dl\u0259ri daxilind\u0259 erm\u0259nil\u0259r Erm\u0259nistan prezidentinin iddia etdiyi kimi, “b\u00f6y\u00fck \u0259ks\u0259riyy\u0259t” t\u0259\u015fkil etm\u0259yib \u0259halinin yar\u0131s\u0131ndan bir az \u00e7oxunu t\u0259\u015fkil edirdi<\/span> [yen\u0259 orada<\/a>]<\/span>.<\/p>\n

Rusiya \u0130mperiyas\u0131n\u0131n s\u00fcqutundan sonra g\u00f6r\u00fcn n\u0259l\u0259r ba\u015f verdi. \u201cKommunist\u201d q\u0259zeti 1920-ci il 20 iyul tarixd\u0259 qeyd edirdi<\/a>: \u201c“Da\u015fnaks\u00fctyun\u201d partiyas\u0131n\u0131n timsal\u0131nda Erm\u0259nistan h\u00f6kum\u0259ti Z\u0259ng\u0259zuru v\u0259 dig\u0259r q\u0259zalar\u0131 m\u00fcs\u0259lman elementl\u0259rd\u0259n t\u0259mizl\u0259m\u0259kl\u0259 s\u0131rf erm\u0259ni \u0259razil\u0259ri yaratma\u011fa \u00e7al\u0131\u015f\u0131rd\u0131 …<\/span>“<\/em><\/p>\n

N\u0259tic\u0259d\u0259 1921-ci il siyah\u0131yaalmaya g\u00f6r\u0259<\/a>, Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011f Muxtar Vilay\u0259tind\u0259 Sarkisyan\u0131n iddia etdiyi kimi 350.000 – 360.000 deyil, 135.591 n\u0259f\u0259r ya\u015fay\u0131rd\u0131. Bu saydan 94,4% -i h\u0259qiq\u0259t\u0259n d\u0259 erm\u0259nil\u0259r t\u0259\u015fkil edirdi. Bel\u0259likl\u0259, 1914-c\u00fc ild\u0259 77.000-d\u0259n \u00e7ox m\u00fcs\u0259lmandan c\u0259mi alt\u0131 il sonra 7.593 n\u0259f\u0259r qald\u0131. Qalanlar\u0131 qovuldu v\u0259 ya m\u0259hv edildi<\/span>. Bu s\u0259b\u0259bd\u0259n d\u0259 S\u0259rkisyan 1914-c\u00fc il deyil, 1921-ci il \u00fc\u00e7\u00fcn Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011fdak\u0131 erm\u0259nil\u0259rin v\u0259 m\u00fcs\u0259lmanlar\u0131n faiz nisb\u0259tini s\u0259sl\u0259ndirir.<\/p>\n

“O zaman \u015eu\u015fa 60.000 sakini olan b\u00f6y\u00fck bir \u015f\u0259h\u0259r idi, \u0259halinin \u0259ks\u0259r hiss\u0259sini erm\u0259nil\u0259r t\u0259\u015fkil edirdi “<\/strong><\/p>\n

Bu, yaland\u0131r.<\/p>\n

\u015eu\u015fa q\u0259za administrasiyas\u0131n\u0131n<\/a> 1 yanvar 1914-c\u00fc il tarixin\u0259 olan m\u0259lumatlar\u0131na g\u00f6r\u0259, \u015eu\u015fa \u015f\u0259h\u0259rinin \u0259halisi 42.568 n\u0259f\u0259r t\u0259\u015fkil edirdi: bunlardan 22.416 n\u0259f\u0259ri erm\u0259nil\u0259r (52,6 %), 18.890 n\u0259f\u0259ri is\u0259 m\u00fcs\u0259lmanlar (44,4%) idi.<\/p>\n

“Bakinski Rabo\u00e7iy” q\u0259zetinin qeyd etdiyi kimi<\/a>, “da\u015fnaklar 23 mart 1919-cu ild\u0259, dem\u0259k olar ki, eyni sayda erm\u0259ni v\u0259 m\u00fcs\u0259lman \u0259halisinin ya\u015fad\u0131\u011f\u0131 \u015eu\u015fa \u015f\u0259h\u0259rin\u0259 h\u00fccum etdil\u0259r <\/em>…”. N\u0259tic\u0259d\u0259 1921-ci il\u0259 yax\u0131n sakinl\u0259rin say\u0131 (1914-c\u00fc ild\u0259 42.568 n\u0259f\u0259rd\u0259n) 9.223 n\u0259f\u0259r\u0259 q\u0259d\u0259r azald\u0131.<\/p>\n

1923-c\u00fc ild\u0259 Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011f\u0131n inzibati m\u0259rk\u0259zi Xank\u0259ndin\u0259 (daha sonra Stepanakert adland\u0131r\u0131ld\u0131) k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fcld\u00fckd\u0259n sonra erm\u0259ni \u0259halisinin \u015eu\u015fadan ax\u0131n\u0131 ba\u015flad\u0131. Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011f\u0131n dig\u0259r yerl\u0259rind\u0259 qalan az\u0259rbaycanl\u0131lar, \u0259ksin\u0259, bu \u015f\u0259h\u0259ri b\u00f6lg\u0259d\u0259ki tarixi m\u0259rk\u0259zi hesab ed\u0259r\u0259k \u015eu\u015faya k\u00f6\u00e7m\u0259y\u0259 ba\u015flad\u0131lar. Bunun da n\u0259tic\u0259si olaraq “1925-1926-c\u0131 ill\u0259r \u00fc\u00e7\u00fcn Az\u0259rbaycan SSR H\u00f6kum\u0259tinin Hesabat\u0131”<\/a> nda \u015eu\u015fa \u015f\u0259h\u0259rind\u0259 “\u0259sas\u0259n t\u00fcrkl\u0259r”<\/em>in ya\u015fad\u0131\u011f\u0131 qeyd edilirdi. 1927-ci ild\u0259 Moskvada n\u0259\u015fr olunan b\u0259l\u0259d\u00e7i m\u0259lumat kitab\u00e7as\u0131nda<\/a> \u015eu\u015fada “t\u0259qrib\u0259n 10.000 sakin (m\u00fcst\u0259sna olaraq m\u00fcs\u0259lmanlar)”<\/em> oldu\u011fu bildirilirdi<\/span>.<\/p>\n

N\u00f6vb\u0259ti iki onillikd\u0259 \u015f\u0259h\u0259r \u0259halisinin say\u0131 azalmaqda davam edirdi: 1939-cu ild\u0259 onlar\u0131n say\u0131 5.424 n\u0259f\u0259r idi [1959-cu il \u00dcmumittifaq \u018fhali siyah\u0131yaal\u0131nmas\u0131n\u0131n n\u0259tic\u0259l\u0259ri – Az\u0259rbaycan SSR. Moskva, 1963. s.15]<\/span><\/a>. Lakin Ikinci D\u00fcnya M\u00fcharib\u0259sind\u0259n sonra \u015f\u0259h\u0259rin \u0259halisi t\u0259dric\u0259n artma\u011fa ba\u015flad\u0131 v\u0259 1959-cu ild\u0259 6.117 n\u0259f\u0259r t\u0259\u015fkil edirdi [yen\u0259 orada<\/a>].<\/p>\n

Lakin etnik t\u0259rkib art\u0131q d\u0259yi\u015fmirdi: 1989-cu il siyah\u0131yaal\u0131nmas\u0131na g\u00f6r\u0259, \u015eu\u015fada 17.000 n\u0259f\u0259r ya\u015fay\u0131rd\u0131 ki, bunlar\u0131n da 98% -i az\u0259rbaycanl\u0131lar idi.<\/p>\n

Bel\u0259likl\u0259, \u015eu\u015fa he\u00e7 vaxt \u201c60.000 sakini olan b\u00f6y\u00fck \u015f\u0259h\u0259r\u201d olmam\u0131\u015f v\u0259 \u0425\u0425 \u0259srin \u0259ks\u0259r hiss\u0259si \u0259rzind\u0259 erm\u0259nil\u0259r orada \u00e7oxluq t\u0259\u015fkil etm\u0259mi\u015fl\u0259r.<\/span><\/p>\n

“200.000-d\u0259n \u00e7ox insan \u00e7\u0131x\u0131b getmi\u015fdi” <\/strong>(Sovet d\u00f6vr\u00fcnd\u0259 Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011f Muxtar Vilay\u0259tind\u0259n)<\/p>\n

Bu, yaland\u0131r.<\/p>\n

\u0425\u0425 \u0259srd\u0259 Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011f muxtariyy\u0259tinin \u0259halisinin dinamikas\u0131 a\u015fa\u011f\u0131dak\u0131 kimi idi:<\/p>\n