{"id":4901,"date":"2020-11-03T12:51:48","date_gmt":"2020-11-03T08:51:48","guid":{"rendered":"http:\/\/qarabag.com\/?p=4901"},"modified":"2021-10-14T17:29:36","modified_gmt":"2021-10-14T13:29:36","slug":"20-lik-erm%c9%99nil%c9%99r-qarabagda-nec%c9%99-coxluq-t%c9%99skil-etdil%c9%99r-10-az-m%c9%99lum-fakt","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/qarabag.com\/20-lik-erm%c9%99nil%c9%99r-qarabagda-nec%c9%99-coxluq-t%c9%99skil-etdil%c9%99r-10-az-m%c9%99lum-fakt\/","title":{"rendered":"20%-lik erm\u0259nil\u0259r Qaraba\u011fda nec\u0259 \u00e7oxluq t\u0259\u015fkil etdil\u0259r: 10 az m\u0259lum fakt"},"content":{"rendered":"

Yaln\u0131z bir ne\u00e7\u0259 n\u0259sil \u0259vv\u0259l T\u00fcrk v\u0259 k\u00fcrdl\u0259rl\u0259 s\u0131x m\u0259skunla\u015fm\u0131\u015f Q\u0259rb Z\u0259ng\u0259zur “Milli \u00e7oxlu\u011fun \u0259lam\u0259tin\u0259” g\u00f6r\u0259” Erm\u0259nistana verilib. El\u0259 h\u0259min \u0259sasla Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011fda erm\u0259ni muxtariyy\u0259ti yarad\u0131ld\u0131 v\u0259 bu, sonradan he\u00e7 k\u0259s t\u0259r\u0259find\u0259n tan\u0131nmam\u0131\u015f “Arsax Respublikas\u0131”n\u0131n yaranmas\u0131 \u00fc\u00e7\u00fcn \u0259sas oldu. Ke\u00e7mi\u015f Qaraba\u011f xanl\u0131\u011f\u0131n\u0131n bu rayonlar\u0131nda erm\u0259ni \u00e7oxlu\u011funun hans\u0131 \u00fcsullarla formala\u015fd\u0131\u011f\u0131na dair s\u0259n\u0259dl\u0259rl\u0259 d\u0259st\u0259kl\u0259n\u0259n 10 fakt a\u015fa\u011f\u0131da verilmi\u015fdir.<\/strong><\/p>\n

    \n
  1. XIX \u0259srin ilk iki onilliyind\u0259 erm\u0259nil\u0259r Qaraba\u011f \u0259halisinin, t\u0259xmin\u0259n, 20%-ni t\u0259\u015fkil edirdi. Bu, Rusiya imperiyas\u0131n\u0131n r\u0259smi s\u0259n\u0259dl\u0259ri (1811-ci ild\u0259n Daxili \u0130\u015fl\u0259r Nazirliyinin s\u0259n\u0259di<\/a> v\u0259 1823-c\u00fc ild\u0259n vergi ver\u0259nl\u0259rin s\u0259n\u0259di<\/a>.) t\u0259r\u0259find\u0259n t\u0259sdiql\u0259nir.\n

    \n<\/li>\n

  2. 1828-1830-cu ill\u0259rd\u0259 Rusiya hakimiyy\u0259ti \u0130ran v\u0259 T\u00fcrkiy\u0259d\u0259n C\u0259nubi Qafqaza 140.000-\u0259 yax\u0131n erm\u0259ni k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fcb<\/a>. Onlar\u0131n b\u00f6y\u00fck bir hiss\u0259si Qaraba\u011fda yerl\u0259\u015fdirilib. \u0130ran v\u0259 T\u00fcrkiy\u0259 erm\u0259nil\u0259rinin miqrasiyas\u0131 ki\u00e7ik miqyasda da olsa, b\u00fct\u00fcn XIX \u0259sr boyu \u0259rzind\u0259 davam edib. Onlar b\u00fct\u00f6v icmalarla k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fcl\u0259r\u0259k Qaraba\u011fda \u00f6z k\u0259ndl\u0259rini yaratd\u0131lar, m\u0259s\u0259l\u0259n, 1850-ci ill\u0259rin sonu \u2013 1860-c\u0131 ill\u0259rin \u0259vv\u0259ll\u0259rind\u0259 indiki Xocav\u0259nd rayonu \u0259razisind\u0259ki Arak\u00fcl k\u0259ndi.\n

    \n<\/li>\n

  3. Hakimiyy\u0259t erm\u0259ni k\u00f6\u00e7k\u00fcnl\u0259rini \u0259n yax\u015f\u0131 torpaqlarla t\u0259min edirdi<\/a>. Bir \u00e7ox hallarda \u0130ran v\u0259 T\u00fcrkiy\u0259d\u0259n g\u0259lmi\u015f bu miqrantlar yerli t\u00fcrk sakinl\u0259rini s\u0131x\u0131\u015fd\u0131r\u0131b \u00e7\u0131xararaq evl\u0259rini \u0259l\u0259 ke\u00e7irirdil\u0259r (Qriboyedovun s\u0259n\u0259di<\/a> v\u0259 tarix\u00e7i Qazaryan\u0131n m\u0259lumatlar\u0131<\/a>). Onlar vergil\u0259ri \u00f6d\u0259m\u0259kd\u0259n azad olunur v\u0259 d\u00f6vl\u0259td\u0259n\u00a0 pul yard\u0131m\u0131 al\u0131rd\u0131lar. B\u00fct\u00fcn bu imtiyazlar m\u00fcs\u0259lmanlara \u015famil edilmirdi. Bu c\u00fcr rahat \u015f\u0259rait Qaraba\u011f\u0131n erm\u0259ni m\u00fchitind\u0259 do\u011fum say\u0131n\u0131n artmas\u0131n\u0131na s\u0259b\u0259b oldu.\n

    \n<\/li>\n

  4. 1830-cu ill\u0259rd\u0259 \u0130ran v\u0259 T\u00fcrkiy\u0259d\u0259n k\u00fctl\u0259vi k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259 n\u0259tic\u0259sind\u0259 Qaraba\u011fda erm\u0259nil\u0259rin nisb\u0259ti 33%-\u0259 q\u0259d\u0259r artd\u0131. 1880-ci ill\u0259rin ax\u0131rlar\u0131nda<\/a> is\u0259 demoqrafik art\u0131m n\u0259tic\u0259sind\u0259 \u015eu\u015fada (60%) v\u0259 ke\u00e7mi\u015f Qaraba\u011f xanl\u0131\u011f\u0131n\u0131n torpaqlar\u0131nda yaranm\u0131\u015f d\u00f6rd q\u0259zan\u0131n \u0259n b\u00f6y\u00fcy\u00fc olan \u015eu\u015fa q\u0259zas\u0131nda (54.5%) onlar \u00fcst\u00fcnl\u00fck t\u0259\u015fkil edirdil\u0259r. O vaxt Qaraba\u011f\u0131n bir hiss\u0259si olan Z\u0259ng\u0259zurda \u0259halinin yar\u0131s\u0131n\u0131 erm\u0259nil\u0259r t\u0259\u015fkil edirdi. T\u00fcrkl\u0259r d\u00f6rd q\u0259zan\u0131n ikisind\u0259 \u2013 C\u0259bray\u0131l v\u0259 Cavan\u015fir q\u0259zas\u0131nda (70-75%) a\u015fkar \u00e7oxluqlar\u0131n\u0131 saxlay\u0131rd\u0131lar. 1889-cu ild\u0259 \u00fcmumilikd\u0259 Qaraba\u011f \u00fczr\u0259 \u0259halinin\u00a0 54,4% m\u00fcs\u0259lmanlar, 45,5% is\u0259 erm\u0259nil\u0259r olub.\u00a0\u00a0\n

    \n<\/li>\n

  5. XIX \u0259srin sonu-XX \u0259srin \u0259vv\u0259ll\u0259rind\u0259 erm\u0259nil\u0259rin 1828-1830-cu ill\u0259rd\u0259ki k\u00fctl\u0259vi miqrasiyas\u0131n\u0131n, sonradan da onlar\u0131n aras\u0131nda demoqrafik partlay\u0131\u015f\u0131n t\u0259siri azalma\u011fa ba\u015flad\u0131 1889-1914-c\u00fc ill\u0259rd\u0259 ke\u00e7mi\u015f Qaraba\u011f xanl\u0131\u011f\u0131n\u0131n \u0259razisind\u0259 \u0259halinin iki \u0259sas qrupunun nisb\u0259ti erm\u0259nil\u0259rin lehin\u0259 d\u0259yi\u015fm\u0259mi\u015fdir. \u00dcmumilikd\u0259 Qaraba\u011f \u00fczr\u0259 onlar\u0131n nisb\u0259ti 45,5%-d\u0259n (1889) 41%-\u0259 q\u0259d\u0259r (1914), \u015eu\u015fada 60%-d\u0259n (1889) 51%-\u0259 q\u0259d\u0259r azald\u0131 (1914), m\u00fcs\u0259lmanlar\u0131n nisb\u0259ti is\u0259 40%-d\u0259n 44%-\u0259 q\u0259d\u0259r artd\u0131. Z\u0259ng\u0259zurda erm\u0259nil\u0259rin nisb\u0259ti 49%-d\u0259n (1889) 43%-\u0259 q\u0259d\u0259r (1914) azald\u0131, m\u00fcs\u0259lmanlar\u0131n nisb\u0259ti is\u0259 50%-d\u0259n 56%-\u0259 q\u0259d\u0259r artd\u0131. C\u0259bray\u0131l v\u0259 Cavan\u015fir q\u0259zalar\u0131nda m\u00fcs\u0259lmanlar \u00e7oxluqlar\u0131n\u0131 65-75% s\u0259viyy\u0259sind\u0259 saxlay\u0131rd\u0131lar.\u00a0\n

    \n<\/li>\n

  6. \u018fg\u0259r 1889-1914-c\u00fc ill\u0259rin demoqrafik dinamikas\u0131 davam ets\u0259ydi v\u0259 1917-ci ild\u0259 Rusiya imperiyas\u0131n\u0131n s\u00fcqutu il\u0259 k\u0259silm\u0259s\u0259ydi , sonrak\u0131 bir ne\u00e7\u0259 onillikd\u0259 Qaraba\u011f \u0259halisinin t\u0259rkibind\u0259 erm\u0259nil\u0259rin pay\u0131 35-30%-\u0259 q\u0259d\u0259r az olard\u0131.\n

    \n<\/li>\n

  7. 1918-ci ild\u0259 milliy\u0259t\u00e7i Da\u015fnaksutyun Partiyas\u0131n\u0131n r\u0259hb\u0259rliyi il\u0259 elan edilmi\u015f Erm\u0259nistan Respublikas\u0131 \u00f6z \u0259razisini \u0259sas\u0259n m\u00fcs\u0259lmanlar\u0131n m\u0259skunla\u015fd\u0131\u011f\u0131 vilay\u0259tl\u0259r hesab\u0131na geni\u015fl\u0259ndirm\u0259y\u0259 \u00e7al\u0131\u015f\u0131rd\u0131. Bunun \u00fc\u00e7\u00fcn orada erm\u0259ni say \u00e7oxlu\u011funu s\u00fcni sur\u0259td\u0259 t\u0259min etm\u0259k m\u0259qs\u0259di il\u0259 m\u00fcs\u0259lmanlar\u0131n q\u0131r\u0131lmas\u0131 v\u0259 qovulmas\u0131 siyas\u0259ti apar\u0131lm\u0131\u015fd\u0131r.\n

    \n<\/li>\n

  8. Da\u015fnaks\u00fctyun partiyas\u0131n\u0131n n\u00fcmay\u0259nd\u0259l\u0259ri t\u0259r\u0259find\u0259n ilk d\u0259f\u0259 olaraq “Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011f” termini t\u0259tbiq olundu. M\u0259qs\u0259d erm\u0259nil\u0259rin 50%-ni t\u0259\u015fkil etdikl\u0259ri \u015eu\u015fa q\u0259zas\u0131n\u0131, m\u00fcs\u0259lmanlar\u0131n pay\u0131 70-75%-\u0259 \u00e7atan Qaraba\u011f\u0131n qalan hiss\u0259sind\u0259n ay\u0131rmaq idi.\n

    \n<\/li>\n

  9. 1918-1920-ci ill\u0259rd\u0259 da\u015fnaklar Qaraba\u011f\u0131n Z\u0259ng\u0259zur v\u0259 \u015eu\u015fa q\u0259zalar\u0131nda f\u0259al etnik t\u0259mizl\u0259m\u0259 apar\u0131blar. “Dinc m\u00fcs\u0259lman \u0259hali amans\u0131zcas\u0131na q\u0259tl edilir v\u0259 bir \u00e7ox k\u0259ndl\u0259r yand\u0131r\u0131l\u0131r”, – dey\u0259 1919-cu ilin dekabr\u0131nda Az\u0259rbaycan Xalq C\u00fcmhuriyy\u0259ti h\u00f6kum\u0259tinin ba\u015f\u00e7\u0131s\u0131 Yusifb\u0259yli C\u0259nubi Qafqazda Q\u0259rb d\u00f6vl\u0259tl\u0259rinin komandanl\u0131\u011f\u0131na m\u0259lumat g\u00f6nd\u0259rib. 1920-ci ilin mart ay\u0131na q\u0259d\u0259r yaln\u0131z Z\u0259ng\u0259zurda 40-a q\u0259d\u0259r m\u00fcs\u0259lman k\u0259ndi m\u0259hv edilmi\u015f, 60.000 m\u00fcs\u0259lman qa\u00e7q\u0131n d\u00fc\u015fm\u00fc\u015fd\u00fc. Qaraba\u011f\u0131n ba\u015fqa rayonlar\u0131ndan, m\u0259s\u0259l\u0259n, Cavan\u015fir q\u0259zas\u0131ndan da t\u00fcrk \u0259halisinin k\u00fctl\u0259vi k\u00f6\u00e7\u00fc ba\u015f verirdi.\n

    \n<\/li>\n

  10. Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011fda v\u0259 Q\u0259rbi Z\u0259ng\u0259zurda on minl\u0259rl\u0259 m\u00fcs\u0259lman\u0131n qovulmas\u0131 v\u0259 \u0259llid\u0259n \u00e7ox m\u00fcs\u0259lman k\u0259ndinin m\u0259hv edilm\u0259si yolu il\u0259 erm\u0259nil\u0259rin say \u00e7oxlu\u011fu t\u0259min edildi. Bu, Q\u0259rbi Z\u0259ng\u0259zurun Sovet Erm\u0259nistan\u0131na verilm\u0259si (1920) v\u0259 Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011fda erm\u0259ni muxtariyy\u0259tinin (1924) yaranmas\u0131 \u00fc\u00e7\u00fcn \u0259sas oldu. “Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011f Az\u0259rbaycandan milli \u0259ks\u0259riyy\u0259tin \u0259lam\u0259tin\u0259 g\u00f6r\u0259 Muxtar vilay\u0259t\u0259 ayr\u0131l\u0131b: \u0259halinin 94,4%-ni erm\u0259nil\u0259r, 5,6%-ni t\u00fcrkl\u0259r t\u0259\u015fkil edir<\/a>“, dey\u0259 erm\u0259ni m\u00fc\u0259llif 1924-c\u00fc ild\u0259 qeyd edir. Halbuki, bundan c\u0259mi on il \u0259vv\u0259l muxtar vilay\u0259t\u0259 veril\u0259n \u0259razil\u0259rd\u0259 erm\u0259nil\u0259r 53-26.7%-i t\u0259\u015fkil edirdi, y\u00fcz il \u0259vv\u0259l is\u0259 20%\u2013d\u0259n \u00e7ox deyildil\u0259r.\n<\/li>\n<\/ol>\n

    B\u00fct\u00fcn sadalanan faktlar erm\u0259ni tarix\u00e7il\u0259rinin r\u0259smi s\u0259n\u0259dl\u0259rind\u0259n v\u0259 akademik n\u0259\u015frl\u0259rind\u0259n \u0259ld\u0259 edilmi\u015fdir. Bu s\u0259n\u0259dl\u0259rin v\u0259 elmi materiallar\u0131n skanlar\u0131 Qarabag.com sayt\u0131nda olan “S\u0259n\u0259dl\u0259r Qaraba\u011f\u0131n “erm\u0259ni m\u00f6c\u00fcz\u0259si” nin sirrini a\u00e7\u0131r<\/a>” m\u0259qal\u0259sind\u0259 \u0259ks olunur.<\/strong><\/p>\n

    \"image_pdf\"<\/a>\"image_print\"<\/a><\/div>","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

    Yaln\u0131z bir ne\u00e7\u0259 n\u0259sil \u0259vv\u0259l T\u00fcrk v\u0259 k\u00fcrdl\u0259rl\u0259 s\u0131x m\u0259skunla\u015fm\u0131\u015f Q\u0259rb Z\u0259ng\u0259zur “Milli \u00e7oxlu\u011fun \u0259lam\u0259tin\u0259” g\u00f6r\u0259” Erm\u0259nistana verilib. El\u0259 h\u0259min \u0259sasla Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011fda erm\u0259ni muxtariyy\u0259ti yarad\u0131ld\u0131 v\u0259 bu, sonradan he\u00e7 k\u0259s t\u0259r\u0259find\u0259n tan\u0131nmam\u0131\u015f “Arsax Respublikas\u0131”n\u0131n yaranmas\u0131 \u00fc\u00e7\u00fcn \u0259sas oldu. Ke\u00e7mi\u015f Qaraba\u011f xanl\u0131\u011f\u0131n\u0131n bu rayonlar\u0131nda erm\u0259ni \u00e7oxlu\u011funun hans\u0131 \u00fcsullarla formala\u015fd\u0131\u011f\u0131na dair s\u0259n\u0259dl\u0259rl\u0259 d\u0259st\u0259kl\u0259n\u0259n 10 fakt a\u015fa\u011f\u0131da verilmi\u015fdir.<\/p>\n","protected":false},"author":11,"featured_media":0,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":[],"categories":[1258],"tags":[],"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/4901"}],"collection":[{"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/users\/11"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=4901"}],"version-history":[{"count":8,"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/4901\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":9108,"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/4901\/revisions\/9108"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=4901"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=4901"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=4901"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}