{"id":4033,"date":"2020-10-28T10:46:06","date_gmt":"2020-10-28T06:46:06","guid":{"rendered":"http:\/\/qarabag.com\/?p=4033"},"modified":"2020-11-04T20:34:11","modified_gmt":"2020-11-04T16:34:11","slug":"c%c9%99nubi-qafqazda-erm%c9%99ni-massivi","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/qarabag.com\/c%c9%99nubi-qafqazda-erm%c9%99ni-massivi\/","title":{"rendered":"C\u0259nubi Qafqazda erm\u0259ni massivi nec\u0259 yarad\u0131ld\u0131 (s\u0259n\u0259dli s\u00fcbutlar)"},"content":{"rendered":"

[vc_row][vc_column][vc_message]2020-ci ilin oktyabr ay\u0131nda Qaraba\u011fda h\u0259rbi \u0259m\u0259liyyatlar\u0131n \u0259n q\u0131z\u011f\u0131n \u00e7a\u011f\u0131nda frans\u0131z tarix\u00e7isi v\u0259 yaz\u0131\u00e7\u0131s\u0131 Olivye Delorm (Olivier Delorme) “Le Figaro” q\u0259zetinin s\u0259hif\u0259l\u0259rind\u0259<\/u><\/a>\u00a0“\u0259razisinin 90%-d\u0259n \u00e7oxunda q\u0259dimd\u0259n erm\u0259nil\u0259rin m\u0259skunla\u015fd\u0131\u011f\u0131 Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011fa, erm\u0259nil\u0259rd\u0259 Artsaxa qar\u015f\u0131 separatizm s\u00f6z\u00fcnd\u0259n istifad\u0259ni dayand\u0131rmaq” bar\u0259d\u0259 m\u00fcraci\u0259t edib. Frans\u0131z alim\u00a0 “q\u0259dimd\u0259n 90% erm\u0259nil\u0259r” haqq\u0131nda dedikl\u0259rinin m\u0259nb\u0259l\u0259rin\u0259 istinad v\u0259 ya x\u00fcsusil\u0259 d\u0259 s\u0259n\u0259dli t\u0259sdiq g\u0259tirm\u0259yib. Qarabag.com Rusiya arxiv materiallar\u0131 v\u0259 erm\u0259ni akademik t\u0259dqiqatlar\u0131 \u0259sas\u0131nda bu iddian\u0131n h\u0259qiqiliyini m\u00fcst\u0259qil \u015f\u0259kild\u0259 ara\u015fd\u0131rma\u011fa \u00e7al\u0131\u015fd\u0131m. V\u0259 h\u0259qiq\u0259t\u0259n anlamaq \u00fc\u00e7\u00fcn \u0259vv\u0259ld\u0259n ba\u015flayaq\u2026<\/strong><\/span>[\/vc_message][vc_column_text]
\nXVIII \u0259srin ilk iki onilliyind\u0259 ictimai qurulu\u015fun v\u0259 d\u00f6vl\u0259t idar\u0259\u00e7iliyi sisteminin m\u00fcasirl\u0259\u015fdirilm\u0259si istiqam\u0259tind\u0259 b\u00f6y\u00fck s\u0259yl\u0259r n\u0259tic\u0259sind\u0259 arxaik Rusiya \u00e7arl\u0131\u011f\u0131 d\u00fcnya imperiyas\u0131na \u00e7evrildi. Bu m\u00fcdd\u0259t \u0259rzind\u0259 I Pyotr d\u00fcnyan\u0131n \u0259n g\u00fccl\u00fc ordular\u0131ndan birini yaratd\u0131, Avropa standartlar\u0131na uy\u011fun yeni paytaxt t\u0259sis etdi v\u0259 Baltikyan\u0131 \u00f6lk\u0259l\u0259rin hesab\u0131na \u00f6z hakimiyy\u0259tini Q\u0259rb\u0259 do\u011fru xeyli geni\u015fl\u0259ndirdi.<\/span><\/p>\n

Avropada \u00f6z m\u00f6vqel\u0259rini m\u00f6hk\u0259ml\u0259ndird\u0259n sonra Rusiya h\u00f6kmdar\u0131 c\u0259nub istiqam\u0259tind\u0259 \u00f6z \u0259razil\u0259rini geni\u015fl\u0259ndirm\u0259y\u0259 ba\u015flad\u0131. 1722-1723 ill\u0259r \u0130ran y\u00fcr\u00fc\u015f\u00fc n\u0259tic\u0259sind\u0259 Rusiya ilk d\u0259f\u0259 olaraq C\u0259nubi Qafqazda v\u0259 \u015eimali \u0130randa geni\u015f \u0259razil\u0259r \u0259ld\u0259 etdi. Eyni zamanda, ilk d\u0259f\u0259 olaraq, \u00f6z\u00fcn\u00fc yax\u0131n \u015f\u0259rq siyas\u0259tinin \u0259sas oyun\u00e7ular\u0131ndan biri kimi b\u0259yan etdi.<\/span><\/span><\/p>\n

\u00ab\u018fg\u0259r b\u00f6y\u00fck \u0130slahat\u00e7\u0131 bizim \u00fc\u00e7\u00fcn Avropaya p\u0259nc\u0259r\u0259 a\u00e7m\u0131\u015fd\u0131rsa, qeyd etm\u0259k laz\u0131md\u0131r ki, b\u0259z\u0259n d\u0259 deyildiyi kimi, ilk d\u0259f\u0259 olaraq bizim \u00fc\u00e7\u00fcn Asiyaya p\u0259nc\u0259r\u0259ni d\u0259 o a\u00e7m\u0131\u015fd\u0131r. Bizim \u00fc\u00e7\u00fcn Asiyaya qap\u0131 a\u00e7d\u0131. Bu ifad\u0259 Pyotrun \u015e\u0259rqd\u0259ki b\u00fct\u00fcn f\u0259aliyy\u0259tl\u0259rini d\u00fczg\u00fcn xarakteriz\u0259 edir<\/em>\u00bb.
\n<\/span>
[B\u00f6y\u00fck Pyotrun \u0130ran y\u00fcr\u00fc\u015f\u00fc \/\/ Rus x\u0259b\u0259rl\u0259ri, 1874. S\u0259h. 5]<\/span><\/a><\/p>\n

M\u0259hz I Pyotr \u015e\u0259rqd\u0259 Rusiya siyas\u0259tinin d\u0259yi\u015fm\u0259z prinsipi \u2013 regionda \u00fcmumi ideya d\u0259y\u0259rl\u0259rini b\u00f6l\u00fc\u015f\u0259n v\u0259 ya he\u00e7 olmasa, b\u0259yan ed\u0259n m\u00fctt\u0259fiql\u0259r axtar\u0131\u015f\u0131 v\u0259 marginal q\u00fcvv\u0259l\u0259r\u0259 d\u0259st\u0259k axtar\u0131\u015f\u0131 \u00fcz\u0259rind\u0259 qurulmu\u015fdu.\u00a0 Dem\u0259k olar ki, iki \u0259sr \u0259rzind\u0259 Rusiya imperiyas\u0131 \u015e\u0259rqin xristian xalqlar\u0131na g\u00fcv\u0259nirdi. Sovet \u0130ttifaq\u0131 regionda sosialist v\u0259 ya kommunist oriyentasiyal\u0131 anti-Q\u0259rb siyasi q\u00fcvv\u0259l\u0259rin\u0259 arxalan\u0131rd\u0131. M\u00fcasir Rusiyan\u0131n Yax\u0131n \u015e\u0259rqd\u0259 \u0259sas m\u00fctt\u0259fiqi is\u0259 Suriyan\u0131n etno-dini \u0259l\u0259vi azl\u0131\u011f\u0131n\u0131n maraqlar\u0131n\u0131 t\u0259msil ed\u0259n \u018fs\u0259din anti-Q\u0259rb rejimidir.<\/span><\/p>\n

Art\u0131q 1722-1723 ill\u0259r \u0130ran y\u00fcr\u00fc\u015f\u00fc zaman\u0131 Rusiya imperiyas\u0131 \u015f\u0259rq xristianlar\u0131na<\/span>, erm\u0259nil\u0259r\u0259 v\u0259 g\u00fcrc\u00fcl\u0259r\u0259 g\u00fcv\u0259nirdi. \u00dcst\u0259lik, Pyotr strategiyas\u0131n\u0131n erm\u0259ni t\u0259r\u0259fi etnik-dini azl\u0131qlar\u0131n timsal\u0131nda ideya m\u00fctt\u0259fiql\u0259rin\u0259 arxalanaraq indiy\u0259d\u0259k d\u0259yi\u015fm\u0259z qal\u0131blar. XIX \u0259srd\u0259 Pyotrun varisl\u0259ri t\u0259r\u0259find\u0259n bu prinsip\u0259 \u0259m\u0259l olunmas\u0131 is\u0259 C\u0259nubi Qafqaz\u0131n m\u00fcasir inzibati-siyasi b\u00f6lg\u00fcs\u00fcn\u00fcn, onun etnik t\u0259rkibinin v\u0259 bunun n\u0259tic\u0259si olaraq Qaraba\u011f m\u00fcnaqi\u015f\u0259sinin yaranmas\u0131na z\u0259min yaratd\u0131.<\/span><\/p>\n

Erm\u0259ni miqrasiyas\u0131 planlar\u0131n\u0131n yaranmas\u0131\u00a0 <\/strong><\/span><\/p>\n

Rusiyan\u0131n \u015e\u0259rq\u0259 do\u011fru geni\u015fl\u0259nm\u0259sinin ba\u015flan\u011f\u0131c\u0131nda erm\u0259nil\u0259r \u0130ran v\u0259 Osmanl\u0131 imperatorlu\u011funun m\u00fcxt\u0259lif b\u00f6lg\u0259l\u0259rin\u0259 s\u0259p\u0259l\u0259nmi\u015fdil\u0259r. Onlar \u00f6z d\u00f6vl\u0259t\u00e7iliyini yaln\u0131z arzulaya bil\u0259rdil\u0259r. Lakin Rusiyan\u0131n c\u0259nuba do\u011fru can atmas\u0131 onlara unikal tarixi \u015fans yaratd\u0131. Erm\u0259nil\u0259r d\u0259 onu \u0259ld\u0259n verm\u0259dil\u0259r.\u00a0<\/span><\/p>\n

Pyotrun imperiya iddialar\u0131 onlar\u0131n say\u0131ndan qat-qat \u00fcst\u00fcn farslar, t\u00fcrkl\u0259r, k\u00fcrdl\u0259r v\u0259 \u0259r\u0259bl\u0259r aras\u0131nda s\u0259p\u0259l\u0259nmi\u015f ki\u00e7ik xristian xalq\u0131n\u0131n arzular\u0131 il\u0259 \u00fcst-\u00fcst\u0259 d\u00fc\u015fd\u00fc. Bel\u0259likl\u0259, \u015e\u0259rqd\u0259 Rusiyan\u0131n daha da geni\u015fl\u0259nm\u0259si m\u00fcharib\u0259 meydan\u0131 v\u0259 vasit\u0259y\u0259 \u00e7evrilm\u0259li olan Erm\u0259ni \u00e7arl\u0131\u011f\u0131n\u0131n qurulmas\u0131 fikrini yaratd\u0131.<\/span> \u0130ran v\u0259 Osmanl\u0131 imperiyalar\u0131nda erm\u0259nil\u0259rin \u0259sas hiss\u0259sinin o vaxt yerl\u0259\u015fdiyi yerl\u0259rd\u0259 bu fikrin h\u0259yata ke\u00e7irilm\u0259si m\u00fcmk\u00fcn deyildi. Buna g\u00f6r\u0259 d\u0259 onun h\u0259yata ke\u00e7irilm\u0259si \u00fc\u00e7\u00fcn ruslar\u0131n farslardan ald\u0131\u011f\u0131 v\u0259 \u0259sas\u0259n t\u00fcrkl\u0259rin m\u0259skunla\u015fd\u0131\u011f\u0131 torpaqlar m\u00fc\u0259yy\u0259n edildi. Regionda, x\u00fcsusil\u0259 Osmanl\u0131 T\u00fcrkiy\u0259sind\u0259 Rusiyan\u0131n \u0259leyhdarlar\u0131 il\u0259 dini v\u0259 etnik birliyi il\u0259 t\u00fcrkl\u0259r etibars\u0131z \u00fcns\u00fcr kimi qiym\u0259tl\u0259ndirilirdi. Ona g\u00f6r\u0259 d\u0259 C\u0259nubi Qafqazda yerli \u0259halinin \u0259ks\u0259riyy\u0259tinin maraqlar\u0131 hesab\u0131na h\u0259yata ke\u00e7irilm\u0259si \u00fc\u00e7\u00fcn Erm\u0259ni plasdarm\u0131n\u0131n yarad\u0131lmas\u0131 q\u0259rara al\u0131nd\u0131<\/span>. 1874-c\u00fc ild\u0259 “Senat arxiv s\u0259n\u0259dl\u0259ri” \u0259sas\u0131nda “Ruskiy Vestnik” jurnal\u0131nda d\u0259rc edilmi\u015f \u0130ran y\u00fcr\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcn t\u0259svirind\u0259 qeyd edildiyi kimi, erm\u0259nil\u0259rin C\u0259nubi Qafqaza k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259sinin m\u0259qs\u0259di “orada xristianl\u0131\u011f\u0131 g\u00fccl\u0259ndirm\u0259k v\u0259 imkan daxilind\u0259 m\u00fcs\u0259lmanl\u0131\u011f\u0131 s\u0131x\u0131\u015fd\u0131rmaqdan ibar\u0259t idi<\/em>“<\/span>.\u00a0<\/span><\/p>\n

Qafqazda erm\u0259ni m\u0259skunla\u015fd\u0131r\u0131lmas\u0131 planlar\u0131n\u0131n haz\u0131rlanmas\u0131 il\u0259 ba\u011fl\u0131 r\u0259smi s\u0259n\u0259dl\u0259rd\u0259n \u0259n erk\u0259n s\u00fcbutlar Rusiya imperiyas\u0131n\u0131n Daxili \u0130\u015fl\u0259r Nazirliyi \u015euras\u0131n\u0131n ke\u00e7mi\u015f \u00fczv\u00fc Pyotr Butkovun \u0259s\u0259rind\u0259 \u0259ks olunub:<\/span><\/p>\n

Onlar \u00fc\u00e7\u00fcnc\u00fc d\u0259f\u0259 k\u00f6m\u0259k \u00fc\u00e7\u00fcn yalvararaq b\u00f6y\u00fck Pyotra m\u00fcraci\u0259t etdil\u0259r v\u0259 ya X\u0259z\u0259r d\u0259nizinin sahill\u0259rind\u0259 onlar\u0131n yerl\u0259\u015fm\u0259si \u00fc\u00e7\u00fcn \u015f\u0259rait yaratmas\u0131 onlar\u0131 m\u0259mnun ed\u0259rdi. Erm\u0259ni mill\u0259tind\u0259n d\u00f6rd deputat g\u00f6nd\u0259rilmi\u015fdi ki, onlar\u0131n aras\u0131nda erm\u0259ni ke\u015fi\u015fi Antoni Kevte\u00e7ebey d\u0259 var idi.\u00a0
\n<\/em><\/span>\u2026
\n<\/em><\/span>1724-c\u00fc il noyabr\u0131n 10-da imperator f\u0259rmanlar verildi:<\/em><\/span><\/p>\n

General-mayor Kropotova: “Erm\u0259ni xalq\u0131 bizd\u0259n xahi\u015f etdi ki, yeni al\u0131nm\u0131\u015f fars vilay\u0259tl\u0259rimizd\u0259 d\u0259 biz onlar\u0131 q\u0259bul ed\u0259k v\u0259 biz ya\u015fay\u0131\u015f yeri \u00fc\u00e7\u00fcn uy\u011fun yerl\u0259r ay\u0131rma\u011f\u0131 \u0259mr etdik\u2026 v\u0259 onlarla el\u0259 r\u0259ftar ed\u0259k ki, onlardan he\u00e7 bir \u015fikay\u0259t olmas\u0131n, \u00e7\u00fcnki biz erm\u0259ni xalq\u0131n\u0131 imperator m\u0259rh\u0259m\u0259timiz\u0259 x\u00fcsusi olaraq q\u0259bul etdik”<\/span>. <\/em><\/span><\/p>\n

General-leytenant Matyu\u015fkin\u0259 v\u0259 briqadir Leva\u015fev\u0259 h\u0259m\u00e7inin \u0259mr edildi ki, bu, b\u00fct\u00fcn Erm\u0259nil\u0259rin v\u0259 dig\u0259r xristian xalq\u0131n\u0131n rus qo\u015funlar\u0131 t\u0259r\u0259find\u0259n i\u015f\u011fal olunmu\u015f Fars \u0259yal\u0259tl\u0259rind\u0259 m\u0259skunla\u015fma \u00e7a\u011f\u0131r\u0131\u015f\u0131n\u0131 h\u0259rt\u0259r\u0259fli s\u0131namaq \u00fc\u00e7\u00fcn b\u00fct\u00fcn erm\u0259ni xalq\u0131na elan edilsin<\/span>: Gilan, Mazandaran, Bak\u0131, D\u0259rb\u0259nd v\u0259 dig\u0259r uy\u011fun yerl\u0259r, onlar mehribanl\u0131qla q\u0259bul edilsin v\u0259 ba\u015fqa yerl\u0259rd\u0259 m\u0259rh\u0259m\u0259t v\u0259 m\u00fchafiz\u0259d\u0259 saxlans\u0131n; onlar ya\u015fay\u0131\u015f yerl\u0259ri \u00fc\u00e7\u00fcn \u0259lveri\u015fli olan yerl\u0259rd\u0259 yerl\u0259\u015fdirilsin, v\u0259 onlara \u015f\u0259h\u0259rl\u0259rd\u0259 v\u0259 k\u0259ndl\u0259rd\u0259 bo\u015f olan h\u0259y\u0259tl\u0259r v\u0259 ya\u015fay\u0131\u015f yerl\u0259ri verilsin; h\u0259m\u00e7inin h\u0259r hans\u0131 bir m\u00fcxalif\u0259td\u0259<\/span><\/em> g\u00f6r\u00fcn\u0259n (Rusiya s\u0259lahiyy\u0259tlil\u0259rin\u0259 m\u00fcqavim\u0259t g\u00f6st\u0259r\u0259n)<\/em> v\u0259 ya h\u0259r hans\u0131 bir \u015f\u00fcbh\u0259 do\u011furan m\u0259h\u0259mm\u0259dli (m\u00fcs\u0259lmanlar) olanlar \u00e7\u0131xar\u0131lmal\u0131 v\u0259 yerl\u0259ri xristianlar t\u0259r\u0259find\u0259n tutulmal\u0131d\u0131r<\/em>“<\/span>.
\n<\/span>
[P.Q.Butkov 1722-ci ild\u0259n 1803-c\u00fc il\u0259 q\u0259d\u0259r Qafqaz\u0131n yeni tarixi \u00fc\u00e7\u00fcn materiallar. Sankt-Peterburq, 1869. Cild I \u2013 s\u0259h. 67-68]<\/span><\/a><\/p>\n

Pyotrun “Erm\u0259nil\u0259ri v\u0259 dig\u0259r xristianlar\u0131 m\u0259skunla\u015fma\u011fa \u00e7a\u011f\u0131rma\u011fa \u00e7al\u0131\u015f\u0131n<\/em>” \u0259mri verdiyi generallar Matyu\u015fkin v\u0259 Leva\u015fev, \u0130randak\u0131 rus qo\u015funlar\u0131na komandanl\u0131q edirdil\u0259r. Buradan bel\u0259 n\u0259tic\u0259y\u0259 g\u0259lm\u0259k olar ki, k\u00f6\u00e7\u00fcrm\u0259 t\u0259\u015fviqat\u0131 ilk n\u00f6vb\u0259d\u0259 oradak\u0131 erm\u0259nil\u0259r\u0259 qar\u015f\u0131 y\u00f6n\u0259ldilmi\u015fdir. Lakin “Ruskiy Vestnik” jurnal\u0131ndak\u0131 \u0130ran y\u00fcr\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcn t\u0259svirind\u0259n (1874) g\u00f6r\u00fcnd\u00fcy\u00fc kimi, k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259 planlar\u0131 T\u00fcrkiy\u0259 erm\u0259nil\u0259rin\u0259 \u015famil edildi.<\/span><\/p>\n

1724-c\u00fc ild\u0259, t\u00fcrk h\u00f6kum\u0259ti il\u0259 uzunm\u00fcdd\u0259tli dan\u0131\u015f\u0131qlardan sonra… dig\u0259r t\u0259r\u0259fd\u0259n, erm\u0259nil\u0259rin Gilan v\u0259 biz\u0259 m\u0259xsus olan dig\u0259r \u0259razil\u0259r\u0259 k\u00f6\u00e7m\u0259l\u0259ri bar\u0259d\u0259 raz\u0131l\u0131\u011fa g\u0259lm\u0259si tap\u015f\u0131r\u0131lm\u0131\u015f briqadir Rumyantsev f\u00f6vq\u0259lad\u0259 el\u00e7i qismind\u0259 Konstantinopola g\u00f6nd\u0259rildi<\/em>“.
\n<\/span>
[B\u00f6y\u00fck Pyotrun \u0130ran y\u00fcr\u00fc\u015f\u00fc\/\/ Rus x\u0259b\u0259rl\u0259ri, 1874. S\u0259h. 57]<\/span><\/a><\/p>\n

Pyotrun \u00f6l\u00fcm\u00fcnd\u0259n sonra Rusiya m\u00fcv\u0259qq\u0259ti olaraq Asiyaya do\u011fru geni\u015fl\u0259nm\u0259kd\u0259n imtina etdi. Ancaq 1780-ci ill\u0259rd\u0259 n\u0259h\u0259ng g\u00fcc\u0259 sahib olan, Osmanl\u0131 T\u00fcrkiy\u0259sinin darmada\u011f\u0131n edilm\u0259si v\u0259 Bizans \u0130mperiyas\u0131n\u0131n Rusiya r\u0259hb\u0259rliyi alt\u0131nda b\u0259rpas\u0131 x\u0259yallar\u0131 il\u0259 ya\u015fayan knyaz Qriqori Potyomkin, Asiyaya do\u011fru Asiyaya do\u011fru geni\u015fl\u0259nm\u0259ni yenid\u0259n ba\u015flatd\u0131. Bununla b\u0259rab\u0259r, o, Pyotrun irimiqyasl\u0131 \u015f\u0259rq layih\u0259l\u0259rinin icras\u0131nda erm\u0259nil\u0259r\u0259 arxalanma strategiyas\u0131n\u0131 b\u0259rpa etdi.\u00a0\u00a0<\/span><\/p>\n

1783-c\u00fc ild\u0259 rus qo\u015funlar\u0131 G\u00fcrc\u00fcstan\u0131 i\u015f\u011fal etdil\u0259r… v\u0259 q\u00fcdr\u0259tli Potyomkin Erm\u0259nistandan Rusiyan\u0131n ali hakimiyy\u0259ti alt\u0131nda Asiyada g\u00fccl\u00fc xristian d\u00f6vl\u0259t yaratmaq \u00fc\u00e7\u00fcn erm\u0259ni ba\u015f yepiskopu \u0130osifl\u0259 f\u0259al \u0259laq\u0259 qurur\u00a0 \u2026 <\/em><\/span><\/p>\n

Knyaz Potyomkin \u0130ran, T\u00fcrkiy\u0259 v\u0259 Rusiya il\u0259 s\u0259rh\u0259d\u0259ri olan v\u0259 X\u0259z\u0259r d\u0259nizind\u0259 limana malik olan b\u0259rpa edilmi\u015f Erm\u0259nistan\u0131n \u00e7ar\u0131 olma\u011fa can at\u0131rd\u0131\u2026<\/em><\/span><\/p>\n

Siyasi bax\u0131mdan Erm\u0259nistan Rusiyan\u0131n himay\u0259sind\u0259 olan d\u00f6vl\u0259t kimi g\u00f6r\u00fcnm\u0259y\u0259 ba\u015flad\u0131<\/em><\/span>.<\/span> Ki\u00e7ik bir rus d\u0259st\u0259si s\u0259rh\u0259dl\u0259rini t\u00fcrkl\u0259rin v\u0259 farslar\u0131n h\u00fccumlar\u0131ndan qorumaq \u00fc\u00e7\u00fcn \u00f6lk\u0259ni i\u015f\u011fal etm\u0259k m\u0259cburiyy\u0259tind\u0259 qald\u0131\u2026<\/em><\/span><\/p>\n

Qaraba\u011f xanl\u0131\u011f\u0131ndan ba\u015flamaqla \u0130brahim xan\u0131 devirm\u0259k v\u0259 onun yerin\u0259 erm\u0259nil\u0259rd\u0259n h\u00f6kmdar qoymaq q\u0259rara al\u0131nd\u0131<\/em><\/span>. H\u0259rbi y\u00fcr\u00fc\u015f 1784-c\u00fc ilin yay\u0131na n\u0259z\u0259rd\u0259 tutulurdu; qo\u015funlar art\u0131q haz\u0131rla\u015f\u0131rd\u0131. Ancaq planlar yaz\u0131lan v\u0259 onlar\u0131n icras\u0131 haz\u0131rlanan m\u00fcdd\u0259td\u0259 siyasi \u015f\u0259rtl\u0259r ciddi sur\u0259td\u0259 d\u0259yi\u015fdi<\/em>“.
\n<\/span>
[V. Potto. Ayr\u0131-ayr\u0131 o\u00e7erkl\u0259r, epizodlar, \u0259fsan\u0259l\u0259r v\u0259 t\u0259rc\u00fcmeyi-hallarda Qafqaz m\u00fcharib\u0259si.\u00a0 III Cild. 1826-1828 ill\u0259r \u0130ran m\u00fcharib\u0259si Sankt – Peterburq, 1888 S\u0259h. 718-720]<\/span><\/a><\/p>\n

Siyasi v\u0259ziyy\u0259tin d\u0259yi\u015fm\u0259sin\u0259 v\u0259 1791-ild\u0259 Potyomkinin \u00f6l\u00fcm\u00fcn\u0259 baxmayaraq, ruslar\u0131n c\u0259nuba do\u011fru ir\u0259lil\u0259m\u0259si art\u0131q uzun m\u00fcdd\u0259t\u0259 t\u0259xir\u0259 sal\u0131nmad\u0131. Tezlikl\u0259 erm\u0259nil\u0259rin k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259si il\u0259 ba\u011fl\u0131 Pyotrun \u0259vv\u0259lki planlar\u0131 yenid\u0259n g\u00fcnd\u0259m\u0259 g\u0259ldi. Bunu Qafqazdak\u0131 rus qo\u015funlar\u0131n\u0131n komandirl\u0259rind\u0259n biri Pyotr Nesvetayevin 11 dekabr 1805-ci ild\u0259 hakimiyy\u0259t orqanlar\u0131na g\u00f6nd\u0259rdiyi hesabat s\u00fcbut edir.<\/span><\/p>\n

\u00abErm\u0259ni Ko\u00e7erin s\u00f6zl\u0259rind\u0259n qeydl\u0259r: a.h. <\/em>(alih\u0259zr\u0259tin) \u0259mri il\u0259 3 ay \u0259vv\u0259l m\u0259nl\u0259 (Nesvetayeva) B\u0259yazetd\u0259 <\/em>(indiki Do\u011fub\u0259yazit –\u00a0 m\u00fcasir T\u00fcrkiy\u0259nin \u015f\u0259rqind\u0259 yerl\u0259\u015f\u0259n \u015f\u0259h\u0259r) casus olan onu yerli erm\u0259nil\u0259rin biz\u0259 k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259si bar\u0259d\u0259 bir raz\u0131la\u015fma iddias\u0131na, 10.000-d\u0259n \u00e7ox ail\u0259d\u0259n ibar\u0259t c\u0259miyy\u0259t ona \u015fifahi cavab verdil\u0259r: Allah\u0131n l\u00fctf\u00fc il\u0259 n\u0259 vaxt ki, Erivan rusiya ordusu t\u0259r\u0259find\u0259n i\u015f\u011fal olunacaq, onda, \u0259lb\u0259tt\u0259, b\u00fct\u00fcn erm\u0259nil\u0259r Erivan \u0259yal\u0259tind\u0259 ya\u015famaq \u00fc\u00e7\u00fcn Rusiyan\u0131n himay\u0259sin\u0259 daxil olma\u011fa raz\u0131la\u015facaqlar…<\/em>\u00bb.
\n<\/span>
[\u015e\u0259rqi Erm\u0259nistan\u0131n Rusiyaya birl\u0259\u015fdirilm\u0259si. S\u0259n\u0259dl\u0259r toplusu. Erm\u0259nistan SSR Elml\u0259r Akademiyas\u0131, \u0130r\u0259van, 1972. c. I, s\u0259h. 346]<\/span><\/a><\/p>\n

Erm\u0259nil\u0259rin \u0130randan C\u0259nubi Qafqaza miqrasiyas\u0131 (1828-1830) <\/strong><\/span><\/p>\n

\u0130ki onillikd\u0259n sonra Rusiyan\u0131n \u015e\u0259rq\u0259 do\u011fru geni\u015fl\u0259nm\u0259si art\u0131q tam g\u00fcc\u00fc il\u0259 gedirdi. 1826-1828-ci ill\u0259r \u0130ran il\u0259 ged\u0259n m\u00fcharib\u0259nin n\u0259tic\u0259l\u0259rin\u0259 g\u00f6r\u0259 Rusiya imperiyas\u0131n\u0131n t\u0259rkibin\u0259 \u0130r\u0259van v\u0259 Nax\u00e7\u0131van xanl\u0131qlar\u0131 daxil edildi. Bunun ard\u0131nca erm\u0259nil\u0259rin C\u0259nubi Qafqaza k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259si il\u0259 ba\u011fl\u0131 Pyotrun \u0259vv\u0259lki planlar\u0131n\u0131n h\u0259yata ke\u00e7irilm\u0259sin\u0259 ba\u015flan\u0131ld\u0131<\/span>.<\/span><\/p>\n

\u00abV\u0259 tezlikl\u0259 rus qo\u015funlar\u0131 Tavrizi<\/em> (\u0130ran imperiyas\u0131n\u0131n o vaxtk\u0131 paytaxt\u0131, indi m\u00fcasir \u0130ran\u0131n \u015fimal-q\u0259rbind\u0259 yerl\u0259\u015f\u0259n T\u0259briz \u015f\u0259h\u0259ri) i\u015f\u011fal etdikd\u0259n q\u0131sa m\u00fcdd\u0259t sonra,\u00a0 Paskevi\u00e7in q\u0259buluna Aderbeycan<\/em> (y\u0259ni \u015fimali iran) erm\u0259nil\u0259rind\u0259n rus s\u0259rh\u0259dl\u0259rin\u0259 k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259si xahi\u015fi il\u0259 el\u00e7i hey\u0259tl\u0259ri g\u0259lm\u0259y\u0259 ba\u015flad\u0131lar.\u00a0 Bu, Rusiya h\u00f6kum\u0259tinin fikirl\u0259ri il\u0259 tam uy\u011fun idi. Ba\u015f komandan onlara m\u0259rh\u0259m\u0259t g\u00f6st\u0259rdi v\u0259 k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259y\u0259 haz\u0131rla\u015fmaq \u00fc\u00e7\u00fcn icaz\u0259 il\u0259 evl\u0259rin\u0259 buraxd\u0131 …<\/em><\/span><\/p>\n

Paskevi\u00e7 el\u0259 Peterburqdan \u00e7a\u011f\u0131r\u0131lan polkovnik Lazarevi b\u00fct\u00fcn k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259 i\u015fin\u0259 r\u0259hb\u0259rlik etm\u0259k m\u0259qs\u0259di il\u0259 oraya g\u00f6nd\u0259rdi<\/em>.<\/span><\/p>\n

Polkovnik Lazarev \u015e\u0259rq Dill\u0259ri \u0130nstitutunun \u0259sas\u0131n\u0131n qoyulmas\u0131, paytaxtlarda erm\u0259ni kils\u0259l\u0259rinin tikilm\u0259si v\u0259 \u00fcmumiyy\u0259tl\u0259, \u00f6z h\u0259mv\u0259t\u0259nl\u0259rin\u0259 b\u00f6y\u00fck k\u00f6m\u0259yi il\u0259 tan\u0131nan, Rusiyada uzun m\u00fcdd\u0259t \u0259vv\u0259l yerl\u0259\u015fmi\u015f erm\u0259ni ail\u0259sind\u0259n idi.<\/em><\/span><\/p>\n

Bu ail\u0259nin Erm\u0259nistandak\u0131 n\u00fcmay\u0259nd\u0259l\u0259rind\u0259n biri olan Lazarev erm\u0259nil\u0259rin k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259si i\u015fini \u00f6z t\u0259siri il\u0259 y\u00fcng\u00fcll\u0259\u015fdirm\u0259k \u00fc\u00e7\u00fcn Mara\u011faya, Salmaza v\u0259 Urmiyaya gedib…<\/em>(b\u00fct\u00fcn bu \u0259razil\u0259r indiki \u015eimal-\u015f\u0259rqi \u0130ran \u0259razisind\u0259 yerl\u0259\u015firdi)”.
\n<\/span>
[V. Potto. Ayr\u0131-ayr\u0131 o\u00e7erkl\u0259r, epizodlar, \u0259fsan\u0259l\u0259r v\u0259 t\u0259rc\u00fcmeyi-hallarda Qafqaz m\u00fcharib\u0259si.\u00a0 III Cild. 1826-1828 ill\u0259r \u0130ran m\u00fcharib\u0259si Sankt – Peterburq, 1888 S\u0259h. 727 – 728]<\/span><\/a><\/p>\n

9 Mart 1828-ci ild\u0259 son rus qo\u015funlar\u0131<\/em> Tavrisi t\u0259rk etdi….T\u00fcrkm\u0259n\u00e7aya (T\u0259brizin yax\u0131nl\u0131\u011f\u0131) <\/em>qon\u015fu m\u00fcxt\u0259lif k\u0259ndl\u0259rd\u0259n olan erm\u0259nil\u0259r <\/em>Qaraba\u011fa k\u00f6\u00e7d\u00fc “.
\n<\/em><\/span>
[S Qlinka. Adderbidjan erm\u0259nil\u0259rinin Rusiya s\u0259rh\u0259dl\u0259rin\u0259 k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259sinin t\u0259sviri. Moskva, 183. <\/span><\/a>S\u0259h<\/a> 48]<\/span><\/p>\n

C\u0259mi \u00fc\u00e7 il sonra h\u0259min hadis\u0259l\u0259rin \u0259trafl\u0131 t\u0259svirini t\u0259rtib ed\u0259n rusiyal\u0131 tarix\u00e7i Sergey Qlinka qeyd edirdi ki, \u0130randan “erm\u0259nil\u0259rin dem\u0259k olar ki, tamamil\u0259 k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259si<\/em>“<\/span> ba\u015f vermi\u015fdi
\n[Qlinka, 1831. S\u0259h.48].<\/span><\/span><\/p>\n

\u00a0Tarix\u00e7inin istifad\u0259 etdiyi r\u0259smi s\u0259n\u0259dl\u0259r\u0259 g\u00f6r\u0259,” be\u015f mind\u0259n \u00e7ox ail\u0259 Arazdan ke\u00e7ib… Bu zaman Lazarev<\/span><\/em> (k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259y\u0259 r\u0259hb\u0259rlik ed\u0259n) , Nax\u00e7\u0131van v\u0259 \u0130r\u0259van Xanl\u0131qlar\u0131 \u0259v\u0259zin\u0259 k\u00f6\u00e7k\u00fcnl\u0259rin yolunu<\/em><\/span>,May\u0131n 8-d\u0259 t\u0259r\u0259fimd\u0259n Siz Alih\u0259zr\u0259tin ad\u0131ndan k\u00f6\u00e7k\u00fcnl\u0259rin, x\u00fcsusil\u0259 yoxsullar\u0131n b\u00f6y\u00fck hiss\u0259sinin, h\u0259r \u015feyl\u0259 t\u0259min oluna bil\u0259c\u0259kl\u0259ri Qaraba\u011fa<\/em>\u00a0 f\u0259rziyy\u0259l\u0259r\u0259 g\u00f6r\u0259 bol v\u0259 etibarl\u0131 <\/em>“ehtiyatlar\u0131n olaca\u011f\u0131na inand\u0131\u011f\u0131”\u00a0\u00a0 Qaraba\u011f Xanl\u0131\u011f\u0131na y\u00f6n\u0259ltm\u0259y\u0259 \u00e7al\u0131\u015fmaq \u0259mri ald\u0131
\n
[Qlinka, 1831. S\u0259h.\u00a0 87]<\/a>.<\/span><\/span><\/p>\n

N\u0259tic\u0259d\u0259\u201cLazarev Rusiyaya t\u0259xmin\u0259n 40.000 yeni t\u0259b\u0259\u0259 g\u0259tirdi\u201d
\n<\/em>
[Qlinka, 1831. S\u0259h 92]<\/span><\/a>.<\/span><\/p>\n

Eyni m\u00fc\u0259llif r\u0259smi s\u0259n\u0259di \u2013 polkovnik Lazarevin erm\u0259ni k\u00f6\u00e7k\u00fcnl\u0259rin\u0259 30 mart 1828-ci il tarixli m\u00fcraci\u0259tini sitat g\u0259tirir:<\/span><\/p>\n

“\u2026Rusiyan\u0131n Alic\u0259nab H\u00f6kmdar\u0131 k\u00f6\u00e7m\u0259k ist\u0259y\u0259nl\u0259ri \u00f6z d\u00f6vl\u0259tind\u0259 \u2013 ist\u0259dikl\u0259ri yerd\u0259, qism\u0259n \u0259kilmi\u015f v\u0259 yaln\u0131z onda bir hiss\u0259si x\u0259zin\u0259nin xeyrin\u0259 i\u015fl\u0259n\u0259n,\u00a0 bol m\u0259hsullu torpaqlar \u0259ld\u0259 ed\u0259 bil\u0259c\u0259kl\u0259ri \u0130r\u0259van, Nax\u00e7\u0131van v\u0259 Qaraba\u011fda etibarl\u0131, sakit v\u0259 rahat s\u0131\u011f\u0131nacaqla t\u0259min edir. Siz alt\u0131 il m\u00fcdd\u0259tind\u0259 b\u00fct\u00fcn vergil\u0259rd\u0259n azad edil\u0259c\u0259ksiniz v\u0259 k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259 \u00fc\u00e7\u00fcn i\u00e7inizd\u0259ki \u0259n kas\u0131blara k\u00f6m\u0259k edil\u0259c\u0259k<\/em>“.
\n<\/span>
[S Qlinka. Adderbidjan erm\u0259nil\u0259rinin Rusiya s\u0259rh\u0259dl\u0259rin\u0259 k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259sinin t\u0259sviri. Moskva, 183. S\u0259h. 108-109]<\/span><\/a><\/p>\n

Ba\u015fqa bir s\u0259n\u0259dd\u0259, r\u0259isi qraf Paskevi\u00e7\u0259 24 dekabr 1829-cu il tarixli hesabatda\u00a0 Lazarev yaz\u0131rd\u0131:<\/span><\/p>\n

\u00ab\u2026May\u0131n 8-d\u0259 t\u0259r\u0259fimd\u0259n Siz Alih\u0259zr\u0259tin ad\u0131ndan k\u00f6\u00e7k\u00fcnl\u0259rin, x\u00fcsusil\u0259 yoxsullar\u0131n b\u00f6y\u00fck hiss\u0259sinin, h\u0259r \u015feyl\u0259 t\u0259min oluna bil\u0259c\u0259kl\u0259ri Qaraba\u011fa<\/span> getm\u0259l\u0259ri bar\u0259d\u0259 24 aprel tarixli 926-c\u0131 s\u0259r\u0259ncam q\u0259bul edildi…Nax\u00e7\u0131vanda yerl\u0259\u015fm\u0259k \u00fc\u00e7\u00fcn d\u00f6vl\u0259t torpaqlar\u0131n\u0131n olmamas\u0131 s\u0259b\u0259bind\u0259n bir \u00e7ox erm\u0259nini \u0130r\u0259van v\u0259 Qaraba\u011f xanl\u0131qlar\u0131nda m\u0259skunla\u015fma\u011fa raz\u0131 salma\u011fa \u00e7al\u0131\u015fd\u0131m v\u0259 onlar\u0131 m\u0259sl\u0259h\u0259tim\u0259 \u0259m\u0259l etm\u0259y\u0259 raz\u0131 sald\u0131m<\/em>\u00bb
\n
[Qlinka, 1831. S\u0259h. 127, 129]<\/span><\/a>.\u00a0\u00a0<\/span><\/p>\n

\u00d6z n\u00f6vb\u0259sind\u0259, farslarla m\u00fcharib\u0259nin yekunlar\u0131na dair dan\u0131\u015f\u0131qlarda f\u0259al rol oynam\u0131\u015f v\u0259 1828-ci ild\u0259 \u0130randa s\u0259fir t\u0259yin edilmi\u015f m\u0259\u015fhur rus \u015fairi Aleksandr Qriboyedov “erm\u0259nil\u0259rin \u0130randan bizim vilay\u0259tl\u0259rimiz\u0259 k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259si bar\u0259d\u0259 qeyd”d\u0259 m\u0259lumat vermi\u015fdir”:<\/span><\/p>\n

Polkovnik Lazarev nizami bir erm\u0259ni birlikl\u0259rinin yarad\u0131lmas\u0131 il\u0259 ba\u011fl\u0131 uy\u011funsuz b\u0259yannam\u0259l\u0259r yazma\u011f\u0131 , h\u0259tta yax\u015f\u0131 niyy\u0259tli, lakin d\u00fc\u015f\u00fcnc\u0259siz planlar\u0131na Qaraba\u011f v\u0259 dig\u0259r b\u00f6lg\u0259l\u0259ri d\u0259 daxil etm\u0259yi d\u00fc\u015f\u00fcn\u00fcrd\u00fc. <\/em><\/span><\/p>\n

Erm\u0259nil\u0259r \u0259sas\u0259n m\u00fcs\u0259lman m\u00fclk\u0259dar torpaqlar\u0131nda m\u0259skunla\u015fd\u0131r\u0131l\u0131blar<\/em><\/span>. Yayda buna h\u0259l\u0259 imkan verm\u0259k olard\u0131. Ev sahibl\u0259ri, m\u00fcs\u0259lmanlar\u0131n \u0259ks\u0259riyy\u0259ti k\u00f6\u00e7\u0259ri idi v\u0259 ba\u015fqa din\u0259 m\u0259nsub insanlarla az \u00fcnsiyy\u0259t qururdular.<\/em><\/span><\/p>\n

N\u0259 me\u015f\u0259l\u0259r haz\u0131rlanm\u0131\u015f, n\u0259 d\u0259 ki\u00a0 k\u00f6\u00e7k\u00fcnl\u0259rin davaml\u0131 m\u0259skunla\u015fmas\u0131 \u00fc\u00e7\u00fcn ba\u015fqa yerl\u0259r ayr\u0131lm\u0131\u015fd\u0131. Bunlar\u0131n ham\u0131s\u0131 vaxt il\u0259 g\u00f6z ard\u0131 edilib. Bu il \u00fc\u00e7\u00fcn s\u0259hvi d\u00fcz\u0259ltm\u0259k \u00e7ox gecdir. K\u00f6\u00e7k\u00fcnl\u0259rin \u00f6zl\u0259ri\u00a0 s\u0131x, bir-birin\u0259 yax\u0131n \u0259razil\u0259rd\u0259 m\u0259skunla\u015fm\u0131\u015f v\u0259 burada \u015fikay\u0259tl\u0259n\u0259n m\u00fcs\u0259lmanlar\u0131 s\u0131x\u0131\u015fd\u0131r\u0131rd\u0131lar<\/span><\/em>“.
\n<\/span>
[Qriboyedov A. \u0130ki cildd\u0259 \u0259s\u0259rl\u0259ri Moskva: ” Pravda” n\u0259\u015friyyat\u0131, 1971 Cild S\u0259h – II. 339 – 340]<\/span><\/a><\/p>\n

1980-ci ill\u0259rd\u0259 Erm\u0259nistan SSR Elml\u0259r Akademiyas\u0131 Tarix \u0130nstitutunun ba\u015f elmi i\u015f\u00e7isi olmu\u015f Vardan Parsamyan\u0131n hesablamalar\u0131na g\u00f6r\u0259, “1828-ci ilin yaz aylar\u0131nda 45-50 min\u0259 yax\u0131n erm\u0259ni” \u0130ran\u0131n \u015fimal-\u015f\u0259rq vilay\u0259tl\u0259rind\u0259n k\u00f6\u00e7\u00fcb. Onlar ke\u00e7mi\u015f \u0130r\u0259van, Nax\u00e7\u0131van v\u0259 Qaraba\u011f xanl\u0131qlar\u0131n\u0131n torpaqlar\u0131nda yerl\u0259\u015fdirilibl\u0259r.
\n
[Parsamyan V. A.\u00a0 1801-1900-ci ill\u0259rd\u0259 Erm\u0259ni xalq\u0131n\u0131n tarixi \u0130r\u0259van : “Ayastan” n\u0259\u015friyyat\u0131, 1972. Birinci kitab – s\u0259h. 50-51]<\/span><\/a>\u00a0\u00a0<\/span>\u00a0\u00a0<\/span><\/p>\n

Bununla erm\u0259nil\u0259rin C\u0259nubi Qafqaza k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259si yaln\u0131z ba\u015flan\u0131rd\u0131. Irandan g\u0259l\u0259n m\u00fchacirl\u0259rin ard\u0131ndan onlar\u0131n T\u00fcrkiy\u0259d\u0259n olan q\u0259bil\u0259 yolda\u015flar\u0131 d\u0259 onlar\u0131n ard\u0131nca g\u0259ldi.<\/span><\/p>\n

T\u00fcrkiy\u0259d\u0259n erm\u0259nil\u0259rin C\u0259nubi Qafqaza miqrasiyas\u0131 (1829-1908)<\/strong><\/span><\/p>\n

1829-1830-cu ill\u0259rd\u0259 \u018frzurum, Qars, B\u0259yazidd\u0259n Zaqafqaziyaya 90 mind\u0259n \u00e7ox erm\u0259ni k\u00f6\u00e7m\u00fc\u015fd\u00fcr\u2026 \u0130ranl\u0131 qa\u00e7q\u0131nlar kimi Q\u0259rbi erm\u0259ni qa\u00e7q\u0131nlar alt\u0131 il d\u00f6vl\u0259t vergil\u0259rind\u0259n, \u00fc\u00e7 il torpaq vergil\u0259rind\u0259n azad edilibl\u0259r. Ehtiyac\u0131 olan ail\u0259l\u0259r\u0259 25 rubla q\u0259d\u0259r m\u00fcavin\u0259t verilirdi<\/em>“.\u00a0
\n<\/span>
[Parsamyan V. A.\u00a0 1801-1900-ci ill\u0259rd\u0259 Erm\u0259ni xalq\u0131n\u0131n tarixi \u0130r\u0259van : “Ayastan” n\u0259\u015friyyat\u0131, 1972.\u00a0 Birinci kitab – s\u0259h.66]<\/a>.<\/span><\/p>\n

Erm\u0259nistan SSR Elml\u0259r Akademiyas\u0131n\u0131n Tarix \u0130nstitutunun dig\u0259r elmi i\u015f\u00e7isi Qayka Kazaryan\u0131n verdiyi m\u0259lumata g\u00f6r\u0259, T\u00fcrkiy\u0259d\u0259n olan m\u00fchacirl\u0259r d\u0259 ke\u00e7mi\u015f \u0130r\u0259van, Nax\u00e7\u0131van v\u0259 Qaraba\u011f xanl\u0131qlar\u0131n\u0131n \u0259razil\u0259rin\u0259 \u00fcz tuturdular
\n[Q.Kazaryan. Erm\u0259nil\u0259rin 1828-ci ild\u0259 \u0130randan Erm\u0259nistan vilay\u0259tin\u0259 k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259si \/\/ Erm\u0259nistan SSR Elml\u0259r Akademiyas\u0131n\u0131n 7 sayl\u0131 x\u0259b\u0259rl\u0259ri, iyul 1957-ci il s\u0259h 71].<\/span><\/span><\/p>\n

Parsamyan bildirir ki, 1828-1830-cu ill\u0259rd\u0259 C\u0259nubi Qafqaza \u00fcmumilikd\u0259 \u0130ran v\u0259 T\u00fcrkiy\u0259d\u0259n<\/span> 140.000-\u0259 yax\u0131n erm\u0259ni k\u00f6\u00e7\u00fcb. Bununla bel\u0259, m\u00fc\u0259llifin etiraf etdiyi kimi, onlar\u0131n yeni m\u0259skunla\u015fma yerl\u0259rind\u0259 o vaxta q\u0259d\u0259r \u0259halinin \u0259ks\u0259riyy\u0259ti m\u00fcs\u0259lman idi.<\/span><\/p>\n

K\u00f6\u00e7k\u00fcnl\u0259r kort\u0259bii \u015f\u0259kild\u0259 m\u0259skunla\u015fd\u0131qlar\u0131 halda bu, gec v\u0259 ya tez yerli \u0259hali il\u0259 toqqu\u015fmalara g\u0259tirib \u00e7\u0131xar\u0131rd\u0131… yaranm\u0131\u015f m\u00fcnaqi\u015f\u0259l\u0259rin \u0259ks\u0259riyy\u0259tind\u0259 h\u00f6kum\u0259t k\u00f6\u00e7k\u00fcnl\u0259rin yan\u0131nda olurdu..<\/span>.<\/em>“.\u00a0
\n<\/span>
[Q. Kazaryan\u00a0 Erm\u0259nil\u0259rin 1828-ci ild\u0259 \u0130randan Erm\u0259nistan vilay\u0259tin\u0259 k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259si \/\/ Erm\u0259nistan SSR Elml\u0259r Akademiyas\u0131n\u0131n 7 sayl\u0131 x\u0259b\u0259rl\u0259ri, iyul 1957-s\u0259h 69, 71]<\/span><\/a><\/p>\n

Kr\u0131m y\u00fcr\u00fc\u015f\u00fcnd\u0259n <\/em>(1853-1856) sonra d\u0259qiq qeyd\u0259 al\u0131nmayan bir \u00e7ox erm\u0259ni yenid\u0259n bura k\u00f6\u00e7 etdil\u0259r. <\/em><\/span><\/p>\n

1877-79-cu ill\u0259rd\u0259 T\u00fcrkiy\u0259 m\u00fcharib\u0259si u\u011furla ba\u015fa \u00e7atmas\u0131 n\u0259tic\u0259sind\u0259 bura Ki\u00e7ik Asiyadan k\u00f6\u00e7k\u00fcnl\u0259rin ax\u0131n\u0131 oldu, t\u0259xmin\u0259n 50000 erm\u0259ni\u00a0 Qarsa k\u00f6\u00e7 etdi… Bundan \u0259lav\u0259,\u00a0 Terkuqasov sonradan biziml\u0259 qalan 35000 T\u00fcrkiy\u0259 erm\u0259nisi ala\u00e7\u0131\u011f\u0131n\u0131 S\u00fcrm\u0259li mahal\u0131na g\u0259tirdi. <\/em><\/span><\/p>\n

Bundan sonra Ki\u00e7ik Asiyadan ayr\u0131-ayr\u0131 \u015f\u0259xsl\u0259r v\u0259 ail\u0259l\u0259r qismind\u0259 k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fcl\u0259n erm\u0259nil\u0259rin fasil\u0259siz ax\u0131n\u0131 ba\u015flay\u0131r. Daha geni\u015f miqyasda erm\u0259nil\u0259rin yenid\u0259n 1893-1894-c\u00fc ill\u0259rd\u0259, T\u00fcrkiy\u0259d\u0259 erm\u0259ni i\u011fti\u015fa\u015flar\u0131 zaman\u0131 k\u00f6\u00e7\u00fcr\u00fclm\u0259si ba\u015flan\u0131r<\/em>“.\u00a0
\n<\/em><\/span>
[N. N. \u015eavrov. Zaqafqaziyada Rusiyan\u0131n f\u0259aliyy\u0259tin\u0259 yeni t\u0259hl\u00fck\u0259: Mu\u011fan\u0131n yadellil\u0259r\u0259 g\u00f6zl\u0259nil\u0259n sat\u0131lmas\u0131. Sankt-Peterburq: Maliyy\u0259 Nazirliyinin d\u00f6vri n\u0259\u015frl\u0259r redaksiyas\u0131. S\u0259h. 59-60]<\/span><\/a><\/p>\n

Erm\u0259ni xalq\u0131n\u0131n \u00e7a\u011f\u0131r\u0131lmam\u0131\u015f q\u0259yyumlar\u0131 aras\u0131nda m\u0259hz Rusiya s\u0259rh\u0259dl\u0259ri daxilind\u0259 muxtar bir “\u00e7arl\u0131q” yaratmaq arzusu s\u00f6nm\u00fcr, \u0259ksin\u0259, daha da alovlan\u0131rd\u0131.\u00a0 T\u00fcrkiy\u0259d\u0259 \u0259razi yox idi – v\u0259 o, Zaqafqaziyada s\u00fcni sur\u0259td\u0259 yarad\u0131l\u0131r. On minl\u0259rl\u0259 t\u00fcrk m\u00fchacir s\u0259rh\u0259dl\u0259rimiz\u0259 daxil olur v\u0259 d\u00f6y\u00fc\u015f\u00e7\u00fcl\u0259rimiz bu “s\u00fclhm\u0259raml\u0131 d\u0259st\u0259l\u0259r\u0259 at\u0259\u015f a\u00e7maqda t\u0259r\u0259dd\u00fcd edirdil\u0259r, \u00e7\u00fcnki erm\u0259nil\u0259r<\/em> qad\u0131nlar\u0131 v\u0259 u\u015faqlar\u0131 ir\u0259li verirdil\u0259r”.
\n<\/span>
[V. L. Veli\u00e7ko Qafqaz. Sankt – Peterburq, 1904 Cild I, s\u0259h. 106]<\/span><\/a><\/p>\n

Haz\u0131rda Zaqafqaziyada ya\u015fayan 1.300.000-d\u0259n \u00e7ox erm\u0259nil\u0259rin 1.000.000-d\u0259n \u00e7oxu b\u00f6lg\u0259nin yerli \u0259halisi\u00a0 s\u0131ras\u0131na aid deyil<\/span>,\u00a0 bizim t\u0259r\u0259fimizd\u0259n m\u0259skunla\u015fd\u0131r\u0131lm\u0131\u015fd\u0131r. Son 13 il \u0259rzind\u0259 biz\u0259 k\u00f6\u00e7\u0259n erm\u0259nil\u0259rin say\u0131n\u0131n n\u0259 q\u0259d\u0259r b\u00f6y\u00fck oldu\u011fu\u00a0 iki r\u0259q\u0259min m\u00fcqayis\u0259sind\u0259n g\u00f6r\u00fcn\u00fcr: 1896 – da<\/em> general-adyutant \u015eeremetyev \u00f6z h\u00f6kmdar\u0131n\u0131n<\/em> (y\u0259ni \u00e7ar\u0131n ad\u0131na) m\u0259ktubunda Zaqafqaziyada ya\u015fayan erm\u0259nil\u0259rin say\u0131n\u0131 t\u0259xmin\u0259n 900.000 n\u0259f\u0259r m\u00fc\u0259yy\u0259n edir, 1908-ci ild\u0259 h\u0259r iki cinsd\u0259n 1.300000 insan vard\u0131, y\u0259ni bu zaman \u0259rzind\u0259 \u0259n az 400.000 insan art\u0131b. T\u0259bii art\u0131m n\u0259z\u0259r\u0259 al\u0131nmazsa, m\u0259lum olur ki, biz 13 il \u0259rzind\u0259 300.000 – d\u0259n \u00e7ox erm\u0259ni yerl\u0259\u015fdirmi\u015fik”, – dey\u0259 <\/em>1911-ci ild\u0259 Qafqaz \u0130p\u0259k\u00e7ilik Stansiyas\u0131n\u0131n t\u0259sis\u00e7isi v\u0259 \u00e7oxillik r\u0259hb\u0259ri Nikolay \u015eavrov qeyd edirdi.
\n<\/span>
[N. N. \u015eavrov. Zaqafqaziyada Rusiyan\u0131n f\u0259aliyy\u0259tin\u0259 yeni t\u0259hl\u00fck\u0259: Mu\u011fan\u0131n yadellil\u0259r\u0259 g\u00f6zl\u0259nil\u0259n sat\u0131lmas\u0131. Sankt-Peterburq: Maliyy\u0259 Nazirliyinin d\u00f6vri n\u0259\u015frl\u0259r redaksiyas\u0131. S\u0259h. 60]<\/span><\/a><\/p>\n

1828-ci ild\u0259n dem\u0259k olar ki, Rusiya imperiyas\u0131n\u0131n s\u00fcqutuna q\u0259d\u0259r davam ed\u0259n C\u0259nubi Qafqaz\u0131n \u0130ran v\u0259 T\u00fcrkiy\u0259d\u0259n g\u0259tiril\u0259n erm\u0259nil\u0259rl\u0259 k\u00fctl\u0259vi \u015f\u0259kild\u0259 m\u0259skunla\u015fd\u0131r\u0131lmas\u0131 siyas\u0259ti regionun etnik t\u0259rkibini k\u00f6kl\u00fc \u015f\u0259kild\u0259 d\u0259yi\u015fdi. Bel\u0259likl\u0259, 1905-1906, 1918-1921, 1987-1989-cu ill\u0259rd\u0259 C\u0259nubi Qafqazda erm\u0259ni v\u0259 t\u00fcrkl\u0259rin qanl\u0131 toqqu\u015fmas\u0131, 1990-1994-c\u00fc ill\u0259r Qaraba\u011f m\u00fcharib\u0259si v\u0259 Erm\u0259nistan-Az\u0259rbaycan m\u00fcnaqi\u015f\u0259sinin indiki fazas\u0131 \u00fc\u00e7\u00fcn s\u00fcni z\u0259min yarad\u0131ld\u0131.<\/span><\/p>\n

\"image_pdf\"<\/a>\"image_print\"<\/a><\/div>","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

2020-ci ilin oktyabr ay\u0131nda Qaraba\u011fda h\u0259rbi \u0259m\u0259liyyatlar\u0131n \u0259n q\u0131z\u011f\u0131n \u00e7a\u011f\u0131nda frans\u0131z tarix\u00e7isi v\u0259 yaz\u0131\u00e7\u0131s\u0131 Olivye Delorm (Olivier Delorme) “Le Figaro” q\u0259zetinin s\u0259hif\u0259l\u0259rind\u0259\u00a0“\u0259razisinin 90%-d\u0259n \u00e7oxunda q\u0259dimd\u0259n erm\u0259nil\u0259rin m\u0259skunla\u015fd\u0131\u011f\u0131 Da\u011fl\u0131q Qaraba\u011fa, erm\u0259nil\u0259rd\u0259 Artsaxa qar\u015f\u0131 separatizm s\u00f6z\u00fcnd\u0259n istifad\u0259ni dayand\u0131rmaq” bar\u0259d\u0259 m\u00fcraci\u0259t edib.<\/p>\n","protected":false},"author":11,"featured_media":0,"comment_status":"closed","ping_status":"closed","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":[],"categories":[1258],"tags":[1770,1768,1772,1778,1774,1766,1776],"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/4033"}],"collection":[{"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/users\/11"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=4033"}],"version-history":[{"count":11,"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/4033\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":4559,"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/4033\/revisions\/4559"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=4033"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=4033"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/qarabag.com\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=4033"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}